• Klasa VIII - NOTATKI

        • Temat: Wybuch II wojny światowej.

          1. W marcu 1939 r. Hitler żądał od Polski zgody na włączenie do Niemiec Wolnego Miasta Gdańsk oraz budowę niemieckiej autostrady i linii kolejowej przez polskie Pomorze. Polska odmówiła.
          2. Sojusznikami Polski była Wielka Brytania (w marcu 1939 r. gwarancja pomocy, 25 sierpnia układ o pomocy wojskowej) oraz Francja (w kwietniu 1939 r. odnowiono sojusz).
          3. 23 sierpnia 1939 r. Niemcy i Związek Radziecki (państwa będące wrogami) zawarły układ, mający tajny punkt dzielący między nie Europę Środkową.
          4. III Rzesza miała przewagę nad Polską pod każdym względem – liczniejszą i nowocześniejszą armię, a także wsparcie ZSRR. Hitler przewidywał też, że Zachód nie wspomoże Polski.
          5. We Francji i Wielkiej Brytanii panowały nastroje niechętne wojnie.
          6. 1 września 1939 r. rozpoczęła się II wojna światowa. Niemcy bez wypowiedzenia wojny zaatakowały Polskę z trzech stron. Pomimo bohaterskiej postawy wojsko polskie nie miało szans na stawienie skutecznego oporu.  

           

          Słowniczek:

          Traktat Ribbentrop – Mołotow – układ pomiędzy III Rzeszą a ZSRR, którego tajny punkt dotyczył podziału Polski.

           

          Kalendarium:

          1 IX 1939 – wybuch II wojny światowej

          III 1939 – żądania Hitlera wobec Polski

          23 VIII 1939 – traktat Ribbentrop - Mołotow

          ---

          Temat: Wojna obronna Polski.

          1. Niemcy po zajęciu terenu dokonywali masakry ludności cywilnej – rozstrzeliwano Polaków uznawanych za niebezpiecznych – np. polityków, księży, inteligentów, bohaterów wojennych.
          2. Etapy wojny obronnej:
          1. Bitwa graniczna – 1-3 września
          2. Rozbicie głównych sił polskich – 4-16 września
          3. Upadek państwa – 17 września – 5 października.
          1. 17 września do Polski wkroczyły wojska radzieckie, wykonując postanowienia tajnego punktu z traktatu Ribbentrop – Mołotow. To przesądziło o losie Polski.
          2. Prezydent Ignacy Mościcki i wódz naczelny – marszałek Edward Rydz – Śmigły przedostali się do Rumunii, gdzie na żądanie Hitlera zostali internowani .
          3. Ponad 70 tysięcy polskich żołnierzy zginęło, a 130 tysięcy zostało rannych. 400 tysięcy trafiło do niewoli niemieckiej, 200 tysięcy do radzieckiej. Niemcy ponieśli mniejsze straty (16 tyś. zabitych 36 tyś, rannych), ale opór Polaków kosztował ich wiele zniszczonego sprzętu. Ziemie polskie okupanci podzielili wzdłuż Bugu.

          Słowniczek:

          Henryk Sucharski – major, dowodził obroną Westerplatte.

          Władysław Reginis – kapitan, pod Wizną na czele 360 żołnierzy bronił się przed 30 tysiącami Niemców. Wolał zginąć niż się poddać.

          Tadeusz Kutrzeba – generał, dowodził polskim kontratakiem nad Bzurą.

          Franciszek Kleeberg – dowodził polskimi wojskami pod Kockiem.

          Wojna błyskawiczna – doktryna wojenna polegająca na błyskawicznych atakach wojsk pancernych i lotnictwa.

          „dziwna wojna” – zachowanie Francji i Wielkiej Brytanii po wypowiedzeniu Niemcom wojny.

          Wojna totalna – wojna, gdzie celem ataku nie jest tylko wojsko, ale również cele cywilne.

          Czwarty rozbiór Polski – podział Polski dokonany przez Niemcy i ZSRR.

          Kalendarium:

          1.09-5.10.1939 – wojna obronna Polski

          3.09.1939 – początek „dziwnej wojny”

          17.09.1939 – napaść ZSRR na Polskę

          28.09.1939 – kapitulacja Warszawy

          5.10.1939 – koniec bitwy pod Kockiem, ostatniej w wojnie obronnej.

          ---

          Temat: Podboje Hitlera i Stalina

          1. Gdy Finlandia odmówiła ZSRR ustępstw terytorialnych wybuchła wojna, nazywana zimową. Pomimo ogromnej przewagi Armia Czerwona nie potrafiła złamać oporu Finów, którym pomogła sroga zima. Ostatecznie zawarto pokój, Finlandia straciła część terytorium, ale obroniła niezależność.
          2. W czerwcu 1940 roku ZSRR zajął Litwę, Łotwę i Estonię, sfałszowano wybory i utworzono republiki radzieckie na miejsce tych państw. Stalin zażądał też od Rumunii części terytorium i ta musiała się zgodzić.
          3. W kwietniu 1940 roku Hitler postanowił zaatakować Danię i Norwegię, aby zabezpieczyć dostawy żelaza ze Szwecji. Miesiąc później zaatakował Belgię, Holandię i Luksemburg.
          4. Francja wspierana przez Wielką Brytanię i Polaków liczyła na umocnienia Linii Maginota i przewagę liczebną nad Niemcami. Jednak kolejna wojna błyskawiczna w wykonaniu Niemców doprowadziła do klęski Francji i ewakuacji wojsk brytyjskich z plaży w Dunkierce. Francję podzielono na część okupowaną i rządzoną przez współpracujący z Niemcami rząd w Vichy.
          5. Aby podbić Anglię Hitler musiał zniszczyć jej flotę a tego nie mógł bez panowania w powietrzu. Dlatego rozgorzała powietrzna walka o Anglię, której udało się obronić.
          6. Benito Mussolini wypowiedział wojnę aliantom gdy klęska Francji była pewna. Zaatakował Grecję i Brytyjczyków w Afryce, ale poniósł klęskę i musiał prosić Hitlera o pomoc. W kwietniu 1941 roku Niemcy zajęli Grecję, a później Jugosławię.
          7. Stalin wspierał III Rzeszę dostawami ropy i żelaza, liczył, że Niemcy osłabią się wojną i wtedy sam zaatakuje. Jednak 22 czerwca 1941 roku został zaskoczony inwazją Niemiec na ZSRR. Rozpoczęła się straszna wojna na wyniszczenie, Niemcy osiągali szybkie sukcesy, zadawali potężne straty Rosjanom, dotarli pod Moskwę, ale zima załamała ich postępy.

           

           

          Słowniczek:

          Alianci – państwa walczące przeciwko III Rzeszy.

          Bitwa o Anglię – obrona Anglii przed atakiem niemieckim w 1940 roku.

          Wojna zimowa – agresja ZSRR na Finlandię zimą 1939/1940.

          Linia Maginota – linia umocnień francuskich na granicy z Niemcami.

           

          Kalendarium:

          IV 1940 – napaść III Rzeszy na Danię i Norwegię.

          10 V 1940 – atak Niemiec na Belgię, Holandię i Luksemburg.

          22 VI 1940 – kapitulacja Francji

          VII - X 1940 – bitwa o Anglię

          22 VI 1941 – inwazja III Rzeszy na ZSRR.

          XI 1939 - III 1940 – wojna zimowa fińsko – radziecka.

          VI 1940 – zajęcia Litwy, Łotwy i Estonii przez ZSRR

          IV 1941 – atak Niemiec na Jugosławię i Grecję

           

          ---

          Temat: W okupowanej Europie.

          1. Według ideologii nazistowskiej najdoskonalszą rasą była germańska, stworzona do rządzenia światem. Europę środkowo – wschodnią Hitler uważał za przestrzeń życiową dla „rasy panów”, a Słowian traktował jako „podludzi”, którzy mieli Niemcom służyć jako niewolnicy. Żydów i Romów chciał całkowicie zniszczyć.
          2. Niemcy masowo wywozili z podbitych krajów dzieła sztuki, a do Niemiec sprowadzali robotników przymusowych.
          3. Mieszkańcy podbitych krajów zachodnich byli o wiele lepiej traktowani niż Słowianie, Żydzi i Romowie. Racjonowano im żywność, ale nie dopuszczano się ludobójstwa. W Danii, Norwegii i Francji powstały rządy kolaborujące (współpracujące) z III Rzeszą. Zdecydowana większość mieszkańców Zachodu sprzeciwiała się okupacji i działała na szkodę okupantów. Ratowano Żydów, tworzono ruch oporu.
          4. W Europie Środkowo – Wschodniej Hitler zarządził przygotowanie terenów pod niemieckie osadnictwo. Mordowano i wysiedlano ludzi. Na terenie ZSRR dopuszczano się jeszcze ohydniejszych zbrodni, bo tamtych Słowian uważano za bolszewików. W odwecie za działania partyzantki mordowano całe wsie. Z drugiej strony nienawiść do Stalina spowodowała, że do Niemców przystawali Ukraińcy, Łotysze, Estończycy czy nawet Rosjanie.
          5. Dla Żydów tworzono w dużych miastach getta (specjalnie wydzielone dzielnice), których nie mogli bez zezwolenia opuszczać. Wydzielano im głodowe racje żywnościowe, pozbawiano opieki medycznej. Mieli umierać z głodu i od chorób. Na terenie ZSRR masowo rozstrzeliwano. Było to „zbyt mało wydajne”, dlatego w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” w 1942 roku opracowano plan eksterminacji (zagłady) Żydów z pomocą obozów zagłady i masowych egzekucji. Największe obozy to: Auschwitz – Birkenau, Treblinka, Sobibór, Bełżec, Kulmhof i Majdanek. Zagłada ta nazywana jest z hebrajskiego Szoah, albo z greki Holokaust.
          6. Holokaust przeprowadzano w tajemnicy, ale z czasem Żydzi się o nim dowiedzieli. Rzadko się buntowali, bo nie mieli szans. Wyjątkiem było powstanie w getcie warszawskim, gdzie Żydowska Organizacja Bojowa wybrała śmierć z bronią w ręku.
          7. Romowie prowadzący wędrowny tryb życia również byli przez Hitlera przeznaczeni do wymordowania. Zagłada ta nosi romską nazwę Porajmos (czyli „pochłonięcie”).

           

          Kalendarium:

          1942 – wprowadzenie ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej

          19.IV.1943 – wybuch powstanie w getcie warszawskim.

          ---

          Temat: Wielka koalicja

          1. Gdy Niemcy napadły na ZSRR Wielka Brytania obiecała Stalinowi pomoc.

          2. USA krytykowały ekspansję japońską, ale były kompletnie zaskoczone atakiem na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku. To ostatecznie doprowadziło do powstania wielkiej koalicji walczącej z „państwami osi” (Japonia, Włochy, Niemcy). Na czele tej koalicji stały trzy mocarstwa – Wielka Brytania, ZSRR i USA.

          3. Aby bronić swoje statki przewożące przez Atlantyk zaopatrzenie, Wielka Brytania tworzyła konwoje (grupy statków handlowych chronionych przez okręty wojenne). Była to „bitwa o Atlantyk”. Konwoje te były atakowane przez niemieckie okręty podwodne (U-Booty) oraz samoloty startujące z Norwegii (atakowały konwoje płynące do ZSRR).

          4. Po początkowych sukcesach, armia niemiecka utknęła w ZSRR. Leningrad oblegano przez prawie 2,5 roku i mimo miliona ofiar wśród Rosjan, nie zdobyto. Pod Stalingradem doszło do wielomiesięcznej, wyniszczającej obie strony walki, którą ostatecznie wygrali Rosjanie, gdy w lutym 1943 roku okrążona część niemieckiej armii poddała się. Hitler spróbował jeszcze raz przejąć inicjatywę i latem 1943 r. doszło do największej bitwy pancernej II wojny światowej – pod Kurskiem. Obie strony poniosły gigantyczne straty, ale Niemcom zaczynało brakować rezerw i od tej pory już się tylko wycofywali.    

           

          Kalendarium:

          7.XII.1941 r. – atak japoński na Pearl Harbor.

          II.1943 r. – klęska Niemców pod Stalingradem.

          ---

          Temat: Zwycięstwo aliantów

          1. W 1943 roku alianci po pokonaniu Niemców i Włochów w Afryce Północnej zaatakowali Sycylię, a potem wylądowali we Włoszech. Mussolini stracił władzę, a nowy rząd włoski podpisał zawieszenie broni z aliantami. Wtedy Hitler wprowadził niemieckie wojska do Włoch i obsadził nimi linie obronne. Najcięższe walki toczono o wzgórze Monte Cassino, które w końcu zdobyli Polacy z II Korpusu Polskiego dowodzonego przez generała Władysława Andersa. Poniesiono ogromne straty, ale bitwa miała znaczenie polityczne – miała pokazać, że polski żołnierz wciąż walczy.

          2. 6 czerwca 1944 roku na plaży w Normandii wylądowały wojska aliantów (desant), tworząc drugi front (pierwszy był na wschodzie). W sierpniu zdobyto Paryż, a we wrześniu dotarto do granic Niemiec.

          3. Na początku 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła do Niemiec od wschodu, a alianci od zachodu. W kwietniu ZSRR oblegało Berlin, Hitler popełnił samobójstwo. 8 maja 1945 roku III Rzesza bezwarunkowo skapitulowała i wojna w Europie dobiegła końca.

          4. W 1944 roku USA zdobyło przewagę w wojnie na Pacyfiku z Japonią. Stosowali taktykę „żabich skoków”, czyli atakowali od wyspy do wyspy. Japończycy mimo, że przegrywali stawiali zaciekły, fanatyczny opór (większość wolała śmierć od niewoli, piloci wykonywali samobójcze ataki – kamikadze)  i każde zwycięstwo kosztowało Amerykanów wiele ludzkich żyć. Dlatego postanowili zastosować nową broń – atomową. 6 sierpnia zrzucono bombę na miasto Hiroszima, a 9 sierpnia na miasto Nagasaki. W obliczu tak strasznej katastrofy Japonia 2 września 1945 roku podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji.

           

          Kalendarium:

          6.VI.1944 r. – lądowanie aliantów w Normandii.

          8.V.1945 r. – kapitulacja III Rzeszy.

          6.VIII.1945 r. – atak atomowy na Hiroszimę.

          9.VIII.1945 r. – atak atomowy na Nagasaki.

          2.IX.1945 r. – kapitulacja Japonii.

          IX.1943 r. – Włochy podpisują zawieszenie broni z aliantami.

          V.1944 r. – zdobycie Monte Cassino przez II Korpus Polski.

          ---

          Temat: Decyzje wielkich mocarstw.

          1. Stalin nie zamierzał wyrzekać się terenów zajętych przez Armię Czerwoną w wyniku działań przeciwko III Rzeszy. ZSRR jako państwo totalitarne miało za cel rozszerzanie swojego wpływu na inne państwa.

          2. USA nie miało rozeznania w polityce europejskiej i nie zdawało sobie sprawy z zagrożenia płynącego z polityki ZSRR. Amerykanie chcieli uniknąć kolejnej wojny i zabezpieczyć swoje interesy gospodarcze. Prezydent Franklin Delano Roosevelt wspierał ZSRR w czasie wojny, gdyż postrzegał to państwo jako wroga III Rzeszy i cennego sojusznika w walce z Japonią. Był też przeciwnikiem europejskiego kolonializmu oraz planował utworzyć międzynarodową organizację strzegącą pokoju, w skład której miały wchodzić mocarstwa.

          3. Wielka Brytania chciała zachować swoje kolonie, przywrócić równowagę sił w Europie oraz zachować swoją mocarstwową pozycję. Premier Winston Churchill dostrzegał zagrożenie ze strony ZSRR, ale nie miał wyjścia i musiał wspierać Stalina w jego wojnie przeciwko Niemcom.

          4. W sierpniu 1941 roku Roosevelt i Churchill spotkali się na pokładzie okrętu na Atlantyku i tam uchwalili dokument nazywany Kartą Atlantycką. Określono cele wojenne i politykę obu państw dotyczącą „ułożenia” świata po zakończeniu walk i pokonaniu Niemiec – brak zmian terytorialnych, samostanowienie narodów, wolność wyboru ustroju.

          5. Na przełomie listopada i grudnia 1943 roku w Teheranie doszło do pierwszego spotkania przywódców tzw. Wielkiej Trójki – Stalina, Churchilla i Roosevelta. Prezydent USA był pod wrażeniem Stalina i nie dostrzegał jego prawdziwego celu. Ostatecznie ustalono, że:

          - w maju 1944 roku alianci zachodni utworzą front we Francji;

          - ZSRR zachowa granice z 1941 r. (zalegalizowano tym samym agresję z 17.IX 1939 r.);

          - trzy miesiące po pokonaniu Niemiec ZSRR przystąpi do wojny z Japonią.

          6. W lutym 1945 roku w Jałcie ponownie spotkała się Wielka Trójka. Stalin wykorzystał swoją silną pozycję i spory amerykańsko-brytyjskie. Roosevelt chciał utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz dołączenia ZSRR do wojny z Japonią. Churchill chciał wolnej Europy Środkowej, co było sprzeczne z oczekiwaniami Stalina. Ostatecznie ustalono:

          - powstanie ONZ;

          - nabytki terytorialne na Dalekim Wschodzie dla ZSRR;

          - wolne wybory i demokracja w krajach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej;

          - przesunięcie granic Polski na zachód i przejęcie w niej władzy przez polskich komunistów oraz  podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne.

          7. W II wojnie światowej zginęło około 60 milionów ludzi, 35 milionów odniosło rany. Zrujnowano wiele miast, ludzi doprowadzono do nędzy. Zmieniła się równowaga sił na świecie, ZSRR stało się mocarstwem, a rola Francji i Wielkiej Brytanii zmalała.

          ---

          Temat: Polacy pod okupacją.

          1. Niemcy podzielili Polskę na dwie części: Generalne Gubernatorstwo i ziemie wcielone bezpośrednio do III Rzeszy.

          2. Na ziemiach wcielonych do Niemiec hitlerowcy aresztowali i zamordowali tysiące Polaków traktowanych jako zdrajców (bo ziemie te przed 1918 rokiem były niemieckie). Ponownie rozpoczęto germanizację, Polaków przesiedlano, by ich domy mogli zająć osadnicy niemieccy. Polaków siłą wcielano do Wehrmachtu. W Stutthof powstał obóz koncentracyjny.

          3. W Generalnym Gubernatorstwie (GG, Generalnej Guberni) rządził Hans Frank. Stolicą był Kraków. Przygotowano „Generalny plan wschodni”, który przewidywał zabicie lub przesiedlenie za Ural 85% Polaków. Tymczasowo Polacy byli siłą roboczą i mordowano „element przywódczy” – inteligencję, polityków, sportowców. W Palmirach rozstrzelano ok. 1700 osób (m.in. Janusza Kusocińskiego). Urządzano łapanki i wywożono ludzi na przymusowe roboty lub do obozów koncentracyjnych. Utworzono pilnującą porządku „granatową policję”, zamknięto ośrodki kultury, wydzielano głodowe racje żywnościowe. W kinach serwowano propagandę, gazetami były propagandowe „gadzinówki”. W 1942 r. na Zamojszczyźnie zaczęto wysiedlać Polaków (ponad 110 tyś), których miejsce zajmowali osadnicy niemieccy. Polacy trafiali na roboty przymusowe lub do obozów, a starszych i chorych zabijano.

          4. Obóz koncentracyjny w Auschwitz powstał w 1940 roku. W 1942 roku powstał obok obóz zagłady Auschwitz – Birkenau. W obozie zagłady mordowano ludzi zaraz po ich przybyciu, a w koncentracyjnym byli niewolniczą siłą roboczą, wyniszczaną przez głód, choroby i zbrodnicze eksperymenty medyczne. Właściwa nazwa tego obozu to były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz – Birkenau.  Zamordowano tam, ponad milion Żydów, ponad 70 tysięcy Polaków, 21 tysięcy Romów oraz kilkadziesiąt tysięcy osób innych narodowości.

          5. W okupowanej Polsce za pomoc udzieloną Żydom groziła śmierć całej rodziny. Dlatego większość Polaków zachowywała się tak, by przeżyć – ani nie pomagali , ani nie przyczyniali się do zagłady. Były przypadki ludzi niemoralnych (szmalcownicy za pieniądze wydawali Żydów Niemcom, niektórzy brali udział w pogromach), jednak zdecydowanie więcej było przypadków ludzi wielkiej odwagi. Irena Sendler ratowała żydowskie dzieci, Jan i Antonina Żabińscy ukrywali Żydów na terenie warszawskiego zoo. Niektórzy zapłacili za to najwyższą cenę – Wiktoria i Józef Ulm wraz z szóstką małych dzieci zostali zamordowani przez hitlerowców za pomoc jakiej udzielili żydowskiej rodzinie. Wymienione osoby zostały po wojnie odznaczone jako „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”. Polska Podziemna utworzyła Radę Pomocy Żydom „Żegotę”.

          6. Aby doprowadzić do „sowietyzacji” Kresów, rozpoczęto działania mające na celu osłabienie polskości. Aresztowano, wywożono do łagrów i mordowano ludzi, ponad 350 tysięcy Polaków wywieziono na wschód (Syberia, Kazachstan).

          7. Oficerowie, policjanci, żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza i niektórzy cywile trafili do trzech obozów jenieckich. Na rozkaz szefa NKWD zostali oni zamordowani w kwietniu 1940 roku w Katyniu, Charkowie i Twerze. Łącznie zamordowano w ten sposób ponad 20 tysięcy Polaków.

          ---

          Temat: Rząd londyński i Polskie Państwo Podziemne.

           

          1. Prezydent Mościcki i marszałek Rydz-Śmigły zostali internowani w Rumunii i nie mogli pełnić swoich funkcji. Dlatego we wrześniu 1939 r. zrezygnowali, a nowym prezydentem został Władysław Raczkiewicz. Utworzył on nowy rząd, nominował na stanowisko premiera generała Władysława Sikorskiego, który jednocześnie został też naczelnym wodzem nowo utworzonych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, które w maju 1940 r. osiągnęły stan 85 tysięcy żołnierzy. Po klęsce Francji (VI 1940) rząd przeniósł się do Londynu (rząd londyński).

          2. Tezy polityki rządu londyńskiego:

          a. walka z Niemcami u boku Wielkiej Brytanii;

          b. Polska jest  w stanie wojny  z ZSRR;

          c. rząd nie uznaje utraty wschodnich ziem na rzecz ZSRR ani aneksji państw bałtyckich;

          3. Po ataku III Rzeszy na ZSRR Stalin stal się sojusznikiem Wielkiej Brytanii, a ta zaczęła naciskać na polski rząd, aby nawiązał stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Sikorski popierał to rozwiązanie, doprowadził do zawiązania porozumienia w lipcu 1941 roku za pomocą układu Sikorski – Majski. ZSRR uznało układy z Niemcami dotyczące polskich granic za nieważne, przywrócono relacje dyplomatyczne Polski z ZSRR, postanowiono utworzyć Armię Polską w ZSRR podległą Sikorskiemu. Uwolniono  z łagrów i więzień kilkaset tysięcy Polaków.

          4. Gdy sytuacja ZSRR uległa poprawie, Stalin przestał dbać o relacje z Polakami. Postanowił zgodzić się na ewakuację polskiej armii dowodzonej przez generała Władysława Andersa do Iranu (1942) i utworzył „swoją” polską armię, gdzie dowodzili polscy komuniści. Utworzono Polską Partię Robotniczą i Związek Patriotów Polskich, który miał się stać zalążkiem komunistycznych władz polskich, uznających rząd londyński za nielegalny.

          5. W kwietniu 1943 roku Niemcy odkryli zbrodnię katyńską. Stalin oskarżył o nią Niemców, ale szybko okazało się, że dokonano jej w 1940 roku. Mimo to, dyktator oskarżył rząd londyński o współpracę z Niemcami i zerwał z nim stosunki dyplomatyczne. W lipcu 1943 roku zginął generał Sikorski w katastrofie lotniczej na Gibraltarze, co dodatkowo osłabiło pozycję Polaków.

          6. W okupowanej Polsce istniały struktury Polskiego Państwa Podziemnego. W Londynie był prezydent oraz premier, a na terenie kraju podlegał im Delegat Rządu na Kraj. Kierował on siatką urzędników organizującą edukację (tajne komplety), sądownictwo oraz akcje samopomocowe. Bardzo aktywnie działała Armia Krajowa, która liczyła nawet 350 tysięcy żołnierzy. Partie skupiły się w Politycznym Komitecie porozumiewawczym, od 1944 r. podziemnym parlamencie nazywanym Radą Jedności Narodowej.

          7. Tajne komplety były czymś unikalnym. Istniało 2 tysiące szkół średnich, wykształcono też 10 tysięcy studentów. Organizowano polski teatr i prasę.

          8. Nie wszyscy podporządkowali się rządowi z Londynu, narodowcy utworzyli własną organizację bojową – Narodowe Siły Zbrojne.

          9. We wrześniu 1939 roku powstał Związek Walki Zbrojnej ZWZ, który w lutym 1942 roku przekształcono w Armię Krajową. Prowadziła ona nie tylko akcje zbrojne, ale również:

          a. propaganda – ulotki, napisy na murach, budzenie nadziei w rodakach;

          b. mały sabotaż – drobne akcje szkodzące okupantowi (zrywanie flag, niszczenie wystaw);

          c. wywiad – zdobywanie informacji o działaniach Niemców i przekazywanie ich sojusznikom.

          d. z czasem nasilono działalność dywersyjną – wysadzano transporty wojskowe jadące na wschód, ponosząc jednak przy okazji wysokie straty.

          ---

          Temat: Powstanie warszawskie.

          1. Po zerwaniu relacji z rządem londyńskim, Stalin utworzył polskie oddziały u boku swojej armii. Była to I Dywizja im. Tadeusza Kościuszki. Jej pierwszą bitwą było starcie pod Lenino (12/13 października 1943 r.). Z czasem dywizję powiększono i stała się 1. Armią Wojska Polskiego.

          2. Po śmierci Sikorskiego nowym premierem został Stanisław Mikołajczyk, a wodzem naczelnym generał Kazimierz Sosnkowski. Mikołajczyk wierzył we współpracę z ZSRR, a Sosnkowski nie ufał Stalinowi. Gdy Armia Czerwona miała wkroczyć na ziemie polskie, dowódca Armii Krajowej – generał Tadeusz „Bór” Komorowski nakazał przygotowanie do akcji nazwanej „Burza”. Przewidywała ona:

          a. atakowanie wycofujących się Niemców;

          b. współpracę na polu walki z Armią Czerwoną;

          c. ujawnianie się polskiego podziemia i przyjmowanie Rosjan z pozycji gospodarzy.

          3. Armia Czerwona przekroczyła wschodnią granicę przedwojennej Polski w styczniu 1944 roku. Wspólnie z Armią Krajową wyzwolono Wołyń, ale następnie jej dowódców aresztowano i wywieziono w głąb ZSRR. Zwykli żołnierze mogli wstąpić do armii polskiej podległej Stalinowi, albo zostać aresztowani. Podobnie było w innych częściach kraju. Akcja „Burza” zakończyła się niepowodzeniem.

          4. Przyczyny wybuchu powstania warszawskiego:

          - komuniści utworzyli zalążek polskiego rządu zależnego od ZSRR;

          - wyzwolenie Warszawy dałoby rządowi londyńskiemu argument  w negocjacjach ze Stalinem;

          - Niemcy wyglądali na pokonanych;

          - obawiano się, że mieszkańcy Warszawy zaatakują Niemców w imię komunistycznych władz;

          - dowódcy AK wierzyli, że jeśli zwyciężą, to Stalin nie odważy się siłą złamać Polaków w obawie przed reakcją sojuszników.

          Powstanie popierał rząd z Mikołajczykiem, a sprzeciwiali mu się dowódcy z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

          5. Generał „Bór” Komorowski wraz z resztą dowództwa AK oczekiwał pomocy od aliantów – zrzutów broni, nalotów na niemieckie pozycje oraz przysłania polskich spadochroniarzy. Niestety było to nierealne bez wsparcia ZSRR. Tymczasem Stalin nie dość, że nie pomógł aliantom, to jeszcze sam wstrzymał atak Armii Czerwonej na Warszawę.

          6. Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku. (godzina „W” – 17.00). Celem było zajęcie Warszawy zanim zrobią to Rosjanie oraz powołanie tam władz podległych rządowi londyńskiemu. Etapy powstania:

          a. 1-4 sierpnia – ofensywa powstańców, opanowanie lewobrzeżnej Warszawy, ale bez strategicznych celów;

          b. od 5 sierpnia ofensywa Niemców wsparta przez lotnictwo i broń pancerną. Zajęcie Woli i wymordowanie 40 tysięcy bezbronnych ludzi;

          c. 2 października – kapitulacja podpisana przez generała Komorowskiego. Żołnierze AK zostali uznani za jeńców, ludność cywilna miała opuścić miasto.

          7. Skutki powstania i spór o jego ocenę.

          a. W powstaniu zginęło około 18 tysięcy żołnierzy oraz ok. 180 tysięcy mieszkańców miasta. Niemcy stracili 10 tysięcy ludzi oraz  mieli 15 tysięcy rannych. Klęska była zarówno wojskowa jak i polityczna – zginęła elita AK, rozbito Polskie Państwo podziemne, zniszczona była Warszawa. To ułatwiło Stalinowi podporządkowanie Polski. Krytykowano rząd londyński za nierozważne działanie. Także niektórzy emigracyjni działacze krytykowali pomysł powstania (np. generał Anders).

          b. Powstanie było ostatnią szansą na niepodległość, pokazało siłę moralną Polaków i zniechęcało w przyszłości ZSRR do siłowego rozprawienia się z oporem Polaków. Z drugiej strony nie miało szans powodzenia, spowodowało niepotrzebną śmierć 200 tysięcy ludzi i ogromne zniszczenia, a w konsekwencji ułatwiło Stalinowi zawładnięcie Polską.

          ---

          Temat: Sprawa polska w czasie II wojny światowej.

          1. Konflikt polsko – ukraiński na wschodnich kresach II RP miał swoje źródło w historii. W czasach międzywojennych ukraińskie organizacje nacjonalistyczne przeprowadzały zamachy na Polaków, a w odpowiedzi polskie wojsko pacyfikowało (tłumiło bunt siłą i terrorem) ukraińskie wsie. To wzmagało wzajemną nienawiść, którą dodatkowo podsycali Niemcy podczas II wojny światowej. Powstała wtedy Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), której celem było usuniecie z Ukrainy Polaków, Niemców i Rosjan. Od przełomu 1942/1943 roku UPA wspierana przez miejscowych chłopów przeprowadzała na Wołyniu masakrę ludności polskiej, ludobójstwo, w wyniku którego zginęło 100 tysięcy Polaków (na Wołyniu i w Galicji Wschodniej). W odwecie AK atakowała cywilną ludność ukraińską, powodując śmierć 10-12 tysięcy ludzi. To wzajemne okrucieństwo tylko wzmagało nienawiść i podziały.

          2. Polacy na frontach II wojny światowej:

          a. Armia Krajowa – liczyła około 350 tysięcy żołnierzy, działała na terenie okupowanej Polski;

          b. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie – liczyły 200 tysięcy żołnierzy, główne działania, to:

          - polscy lotnicy w bitwie o Anglię (1940);

          - 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wyzwalała miasta w Holandii (1944);

          - 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa – desant pod Arnhem w Holandii (1944);

          - II Korpus Polski gen. Władysława Andersa w bitwie pod Monte Cassino (1944);

          c. Armie Wojska Polskiego u boku ZSRR, liczyły 150 tysięcy ludzi, wraz z Armią Czerwoną zdobywały Berlin.

          3. Stalin zabiegał o zgodę aliantów na korzystne dla niego rozstrzygnięcie sprawy polskiej. Chciał zmienić nasze granice oraz doprowadzić do przejęcia władzy w wyzwolonej Polsce przez komunistów. Churchill choć nie był Polakom nieprzychylny, to jednak oczekiwał naszej zgody na utratę Kresów Wschodnich. W Teheranie ustalono, że Polska:

          - straci wschodnie ziemie na rzecz ZSRR;

          - jako rekompensatę uzyska tereny na zachodzie aż po Odrę, w tym szeroki dostęp do Bałtyku;

          - będzie utrzymywać przyjazne relacje z ZSRR. (oznaczało to podporządkowanie się Stalinowi).

          Teherańskich decyzji Wielkiej Trójki nie ogłoszono publicznie, aby nie zrażać Polaków.

          4. Polscy komuniści 1 stycznia 1944 r. utworzyli Krajową Radę Narodową  (KRN), który rzekomo był polskim podziemnym parlamentem, a w rzeczywistości składał się z partii nie mających żadnego realnego poparcia polskiego społeczeństwa. 21 lipca 1944 roku w Moskwie ogłoszono utworzenie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który był całkowicie podporządkowany Stalinowi. 22 lipca ogłosił on Manifest, który zapowiadał zmiany granic (zgodne z wolą Stalina), reformę rolną i delegalizował rząd londyński. PKWN przeniósł się wkrótce do Chełmna. 31 grudnia 1944 roku PKWN przekształcono w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej.

          5. W czasie jałtańskiej konferencji Wielkiej Trójki Stalin oświadczył, że Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej reprezentuje Polaków i nie chciał słyszeć o zmianach. Ostatecznie ustalono, że:

          - granica na wschodzie będzie przebiegać z niewielkimi zmianami według starej koncepcji lorda Curzona;

          - Polska otrzyma nabytki terytorialne na zachodzie i północy, bez konkretów;

          - nowy rząd powstanie z przekształcenia Tymczasowego Rządu RO, do którego dołączeni zostaną polscy politycy demokratyczni z kraju i z zagranicy;

          - nowy rząd przeprowadzi wolne i nieskrępowane wybory, ale bez obserwatorów z zachodu.

          Wszystkie te postanowienia podjęto bez wiedzy rządu londyńskiego.

          ---

          Temat: Świat po II wojnie światowej.

          1. Skutki II wojny światowej:

          a. społeczne:

          - Śmierć ponad 60 milionów ludzi, wiele milionów wymagało stałej opieki;

          - Ludzie pozbawieni zostali domów i całego dobytku, zwiększyła się zachorowalność na poważne choroby;

          - rozbite rodziny, ludzie zmuszeni zostali do opuszczenia miejsca zamieszkania;

          - niezależność kobiet stała się jeszcze większa,

          b. gospodarcze:

          - straty materialne i ogromne wydatki wojenne spowodowały gigantyczny kryzys gospodarczy;

          - Stany Zjednoczone stały się największą potęgą gospodarczą.

          c. kulturowe:

          - zaburzenie pojęcia dobra i zła;

          - zobojętnienie na śmierć i cierpienia;

          - kryzys autorytetów (dlaczego dopuścili do takiej rzezi?)

          - strach przed bronią nuklearną.

          d. polityczne:

          - powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych;

          - utworzenie bloku państw „demokracji ludowej” kontrolowanych przez ZSRR;

          - „zimna wojna”.

          2. W 1945 r. w Poczdamie spotkała się po raz trzeci Wielka Trójka (zmarłego Roosevelta zastąpił Harry Truman, Churchill przegrał wybory i podczas obrad zstąpił go nowy premier Clement Attlee). Ustalono, że:

          - Polska otrzyma ziemie aż po Odrę i Nysę Łużycką oraz Pomorze. Prusy podzielone zostaną pomiędzy Polskę a ZSRR;

          - Niemcy z polskich nabytków terytorialnych zostaną przesiedleni do Niemiec;

          - ZSRR dostanie reparacje wojenne od Niemiec (odszkodowanie);

          - Niemcy zostaną poddane denazyfikacji (oczyszczone z wpływów Hitlera) oraz demilitaryzacji (pozbawione wojska).

          3. W czerwcu 1945 roku odbyła się konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych. Miała ona skuteczniej niż Liga Narodów dbać o pokój na świecie. Utworzono Zgromadzenie Ogólne (zasiadają w nim przedstawiciele wszystkich państw członkowskich i wypowiadają się na ważne tematy, głosują większością głosów, ale mogą tylko zalecić jakieś działanie, nie narzucić) oraz Rada Bezpieczeństwa (składa się z 5 członków stałych – USA, Rosja, Chiny, Wielka Brytania, Francja – państwa te mają prawo weta, a także 10 niestałych członków, wybieranych co dwa lata. Rada ma prawo nakładania sankcji i wysyłania żołnierzy sił pokojowych). W 1948 roku ONZ uchwaliło Powszechną deklarację praw człowieka zawierającą podstawowe prawa człowieka – do życia, wolności, bezpieczeństwa, itp.

          4. ZSRR po wojnie przejął kontrolę nie tylko nad wcielonymi w jego granice państwami, ale też nad Albanią, Bułgarią, Czechosłowacją, Jugosławią, Polską, Rumunią i Węgrami. Oficjalnie mówiono o wprowadzonym tam ustroju – demokracja ludowa. Charakteryzowała się ona: niepodzielnymi rządami partii komunistycznej, rozbudowanym aparatem bezpieczeństwa (tajna i jawna policja), nacjonalizacją przemysłu i rolnictwa, centralnym sterowaniem gospodarką (rząd mówił ile i czego produkować), całkowitą kontrolą informacji (cenzura i propaganda). Państwa te były „krajami satelickimi” ZSRR.

          5. Działania Stalina były jawnie wrogie wobec zachodnich demokracji. Pojęcie „żelazna kurtyna” pojawiło się po raz pierwszy w przemówieniu Winstona Churchilla, który nazwał tak pilnie strzeżoną granicę pomiędzy krajami demokracji ludowej, a Zachodem. Kraje komunistyczne izolowały swoich obywateli od kontaktów z Zachodem. W 1947 r. USA ogłosiło doktrynę Trumana, polegającą na powstrzymywaniu postępów komunizmu oraz wspieraniu państw zagrożonych postępami komunistów.

          Skutki doktryny Trumana:

          - początek zimnej wojny (1947-1991);

          - USA stało się przywódcą wolnego świata;

          - świat stał się dwubiegunowy, kraje gromadziły się wokół dwóch supermocarstw;

          - nie usiłowano odebrać ZSRR krajów już przez niego opanowanych.

          Plan Marshalla – amerykański plan pomocy gospodarczej zakładający odbudowę krajów zniszczonych wojną i likwidację nędzy skłaniającej ludzi do popierania komunizmu. Wobec sprzeciwu ZSRR nie przyjęły go kraje demokracji ludowej.

          ---

          Temat: Podzielone Niemcy.

          1. Od listopada 1945 roku do 1946 roku trwały procesy hitlerowskich zbrodniarzy w Norymberdze. Zarzucano im zbrodnie przeciwko ludzkości, a na ławie oskarżonych zasiedli m. in. Herman Göring, Hans Frank i Joachim Ribbentrop. Skazano ich na powieszenie.

          2. Niemcy utraciły jedną czwartą kraju na rzecz Polski i ZSRR, resztę podzielono na strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, francuską i radziecką. Berlin leżący w radzieckiej strefie też podzielono pomiędzy te cztery kraje. ZSRR zaczęło wprowadzać w swojej strefie komunizm, a w odpowiedzi pozostałe trzy państwa przygotowywały mieszkańców swoich stref do budowy demokratycznych Niemiec. Amerykanie objęli Niemcy planem Marshalla, wprowadzili nową walutę – markę niemiecką.

          3. Stalin chciał zmusić państwa zachodnie do wycofania się z Niemiec, a zaczął od Berlina. W czerwcu 1948 roku wojsko radzieckie odcięło miasto od świata i rozpoczęła się blokada Berlina nazywana kryzysem berlińskim. Plan się nie powiódł, gdyż Amerykanie i Brytyjczycy zorganizowali most powietrzny – samolotami przywozili jedzenie i węgiel do miasta. Po roku Stalin wycofał się z blokady.

          4. Skutki kryzysu berlińskiego:

          - świat stał na krawędzi wojny światowej (Amerykanie mieli bomby atomowe, a Rosjanie 1,5 miliona żołnierzy przy granicy);

          - Niemcy na kilkadziesiąt lat stały się punktem zapalnym do nowego światowego konfliktu;

          - Zachód postanowił utworzyć demokratyczne państwo niemieckie;

          - z obawy przed radziecką agresją utworzono sojusz – NATO.

          5. W 1949 roku, za zgodą państw zachodnich powstała Republika Federalna Niemiec – RFN (z trzech stref okupacyjnych i Berlina Zachodniego). Stolicą było Bonn, a pierwszym kanclerzem Konrad Adenauer.

          Miesiąc później ZSRR utworzyło ze swojej strefy okupacyjnej Niemiecką Republikę Demokratyczną – NRD, ze stolicą w Berlinie Wschodnim.

          Zarówno RFN jak i NRD uważały się za jedyne legalne państwo niemieckie. Na polecenie Stalina NRD zaakceptowało granicę z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej. RFN miała gospodarkę wolnorynkową i w kilkadziesiąt lat stało się potęgą gospodarczą, a marka niemiecka była najsilniejszą walutą w Europie. Rozwój NRD był o wiele wolniejszy, gdyż stosowano tam zasady panujące w krajach komunistycznych.

          6. W 1949 roku USA, Kanada i 10 państw zachodniej Europy powołały do życia Organizację Paktu Północnoatlantyckiego – NATO. Głównym założeniem jest to, że atak na jednego członka spotka się ze wspólną odpowiedzią wszystkich państw sojuszu. W obawie przed potęgą konwencjonalnych sił ZSRR NATO przyjęło założenie, że na atak odpowie atakiem atomowym, nawet jeśli ZSRR nie użyje tej broni. Przyjęto też do NATO RFN, który mógł utworzyć półmilionową armię.

          7. W 1955 roku, kilka miesięcy po przyjęciu RFN do NATO blok wschodni utworzył własny sojusz – Układ Warszawski (Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR). O ile w NATO członkowie podejmowali decyzje demokratyczne, o tyle w Układzie Warszawskim o wszystkim decydował ZSRR.

          ---

          Temat: Na Zachodzie i za żelazną kurtyną.

          1. Integracja europejska rozpoczęła się w 1950 roku, razem z planem Schumana (Robert Schuman był ministrem spraw zagranicznych Francji). Liczył on, że ścisła współpraca gospodarcza pomiędzy Francją w RFN (i innymi państwami), kontrola wydobycia węgla i produkcji stali stanie się narzędziem pokoju. W 1952 roku Francja, RFN, Holandia, Belgia, Luksemburg i Włochy założyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS).

          2. Blok wschodni był podporządkowany ZSRR. Kraj ten doprowadził do powstania Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), służącej w teorii rozwojowi państw członkowskich, a w rzeczywistości służył interesom ZSRR. Z czasem kraje Europy Wschodniej coraz bardziej zostawały w tyle za Europą Zachodnią.

          3. Stalinizm był odmianą komunistycznego totalitaryzmu, cechowały go:

          - nieograniczona władza Stalina i kult jednostki jako nieomylnego wodza;

          - rozbudowany aparat terroru, prześladowanie rzeczywistych i urojonych wrogów;

          - praca przymusowa znacznej części obywateli;

          - polityka imperialna.

          4. Stalin zmarł w 1953 roku, a walkę o władze wygrał Nikita Chruszczow. Rozpoczął on destalinizację (odwilż, czyli złagodzenie polityki, odchodzenie od stalinizmu). Zakończono kult jednostki, ograniczono wpływy aparatu bezpieczeństwa, zwolniono część więźniów, złagodzono kontrolę nad społeczeństwem. Nadal jednak ZSRR było krajem imperialistycznym i łamało prawa człowieka. W lutym 1956 roku, na XX zjeździe KPZR (Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) Chruszczow wygłosił referat wymierzony w stalinizm, potępiając kult jednostki. Referat był tajny, ale obywatele krajów satelickich poznali jego treść dzięki Radiu Wolna Europa.

          XX zjazd KPZR uznał, że możliwe jest pokojowe współistnienie krajów komunistycznych z kapitalistycznymi, a każdy naród może dojść do socjalizmu własną drogą. Te tezy zapoczątkowały „odwilż” w wielu krajach bloku wschodniego.

          5. W październiku 1956 r. na Węgrzech studenci zorganizowali wiec solidarności z Polską (w Polsce wtedy trwały wystąpienia robotnicze). Węgrzy licznie zgromadzeni chcieli opanować budynek radia, ale zaatakowali ich pracownicy bezpieki. Wybuchła rewolucja węgierska, a władze na pomoc wezwały ZSRR. Komuniści węgierscy chcąc załagodzić sytuację powołali nowego premiera, został nim Imre Nagy, zwolennik reform. Doprowadził on do wycofania wojsk radzieckich z Budapesztu, wystąpienia Węgier z Układu Warszawskiego i chciał ogłoszenia neutralności. To rozwścieczyło ZSRR, siłą zdobyły Budapeszt, a przywódców rewolucji skazano na śmierć.

          6. Aby uniemożliwić Niemcom ze Wschodu ucieczkę do RFN, wybudowano linię zasieków i wież strażniczych. Lukę w postaci Berlina zlikwidowano poprzez wybudowanie w 1961 roku muru dzielącego miasto.

          7. W Czechosłowacji w 1968 roku przejęli władze komuniści chcący „socjalizmu z ludzką twarzą”. Pragnęli wolności słowa, wielopartyjnego systemu, elementów gospodarki rynkowej. Była to tzw. Praska Wiosna. Komuniści z innych krajów bloku wschodniego obawiając się buntów zażądali od Czechosłowacji wycofania się z pomysłów – doktrynę Breżniewa (ograniczona suwerenność państw Układu Warszawskiego z prawem ZSRR do wojskowej interwencji). W sierpniu 1968 roku wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji i zmusiły przywódców do wycofania się z reform i ustąpienia ze stanowisk.

          ---

          Temat: Dekolonizacja po II wojnie światowej

          1. Dekolonizacja to proces uzyskiwania przez kolonie niepodległości. Przyczynami dekolonizacji po II wojnie światowej były:

          - mieszkańcy kolonii nie chcieli brać udziału w wojnach swych mocarstw, obiecano im większa samodzielność za pomoc;

          - mocarstwa nie miały środków na utrzymywanie kolonii;

          - w Afryce i w Azji pojawił się nacjonalizm;

          - USA i ZSRR były przeciwne kolonializmowi, choć z innych powodów;

          - w powszechnej opinii kolonializm był sprzeczny z prawami człowieka.

          2. Po wojnie Wielka Brytania nie miała środków na utrzymywanie kolonii. W Indiach triumf odniósł Mahatma Gandhi, który od lat stosował taktykę stawiania Brytyjczykom oporu bez stosowania przemocy. Utworzono państwo indyjskie, ale było podzielone religijnie. W 1947 roku Brytyjczycy wycofali się z tej kolonii, ale powstały dwa państwa – Indie (hindusi) oraz Pakistan (muzułmanie), między którymi doszło do konfliktów. Gandhi zginął zastrzelony przez fanatyka.

          3. Azja Południowo – Wschodnia kontrolowana była przez Francję. Nie potrafiła jednak ona poradzić sobie z niepokojami w Indochinach Francuskich (Wietnam, Kambodża, Laos). W 1945 r. w Wietnamie komuniści ogłosili powstanie Republiki Wietnamskiej (Wietnam Północny), która była wspierana przez Chiny. Pokonano Francję, która wycofała swe siły, powstały też niepodległe Laos, Kambodża i Wietnam Południowy (wrogi Północnemu).

          4. W Afryce państwa stopniowo uzyskiwały niepodległość, zwykle bezkrwawo, przyjmując ustrój metropolii. Najważniejszy był 1960 rok, zwany „rokiem Afryki”, gdy powstało 17 państw. W RPA natomiast władzę sprawowali biali potomkowie kolonistów, którzy wprowadzili rasistowską politykę apartheidu (segregacji rasowej).

          5. ZSRR popierał dekolonizację, bo osłabiała ona wiele zachodnich państw. Bezlitosny wyzysk, jakiemu podlegały kolonie zastąpiono w wielu przypadkach neokolonializmem, czyli polityka uzależniania słabszych państw od silniejszych.

          Kraje nie będące ani w bloku komunistycznym, ani nie związane z Zachodem nazywano „Trzecim Światem”.  Dziś mówi się o „krajach rozwijających się” albo „globalnym Południu”.

          6. Skutki dekolonizacji:

          - początkowo państwa postkolonialne były republikami, ale w wielu z nich do władzy doszli dyktatorzy;

          - narzucone granice nie były zgodne z podziałem etnicznym, co doprowadzało do napięć, a  nawet wojen;

          - nowe państwa w większości są bardzo ubogie;

          - Afryka stała się obiektem neokolonializmu.

          ---

          Temat: Konflikty zimnej wojny.

          1. Korea w czasie wojny była okupowana przez Japonię. Północną jej część wyzwoliła Armia Czerwona, a południową armia USA. Tak powstały dwie strefy okupacyjne. Granica przebiegała wzdłuż 38 równoleżnika. W 1948 roku powstały dwa koreańskie państwa: komunistyczna Korea Północna i antykomunistyczna Korea Południowa. Oba rządy brutalnie rozprawiały się z przeciwnikami. W czerwcu 1950 roku Korea Północna za zgodą ZSRR zaatakowała południowego sąsiada. Już prawie odniosła zwycięstwo, gdy Korei Południowej pomogły siły ONZ, wśród których przeważali Amerykanie. Sytuacja się zmieniła i front przesunął się prawie pod granicę chińską. Wtedy Korea Północna uzyskała pomoc „ochotników” chińskich i front powrócił na 38 równoleżnik. Krwawe walki nie przyniosły rozstrzygnięcia i w 1953 roku przedstawiciele Korei Północnej, Chin i ONZ podpisali rozejm, który obowiązuje do dziś. Zginęło w sumie ponad 1,2 miliona ludzi, obie armie dopuszczały się zbrodni wojennych.

          2. Stany Zjednoczone wspierały dyktatury wojskowe, aby tylko w tych państwach nie wygrali komuniści. Tak było tez na Kubie. Tymczasem w 1959 roku rewolucjoniści z Fidelem Castro na czele obalili dyktatora i przejęli władzę. Podjęli współpracę z ZSRR, a USA objęło Kubę sankcjami gospodarczymi. W 1962 r. amerykański prezydent John F. Kennedy zażądał od Kuby usunięcia wyrzutni rakiet, z których mógł być przeprowadzony atak nuklearny. Rozpoczął się trwający sześć dni kryzys kubański. Ostatecznie Chruszczow ustąpił, wojna nie wybuchła. Jednak musiał ustąpić ze swego stanowiska, bo okazał słabość.

          3. Wietnam był podzielony na północną, komunistyczną część i południową, wspieraną przez USA. Oba te kraje bezlitośnie likwidowały przeciwników politycznych. Na południu działała komunistyczna partyzantka – Wietkong, która doprowadziła do wybuchu wojny. W 1964 r. USA zaczęło bombardować wybrane cele i wprowadziło do Wietnamu armię lądową. Pomimo ogromnej przewagi technologicznej nie udało się jednak wygrać tej wojny. USA ugięło się wobec protestów spowodowanych doniesieniami o wojennych zbrodniach i wycofały swoje wojska.  W 1975 roku komuniści podbili resztę południa i zjednoczyli kraj pod swoimi rządami. W wojnie zginęło ponad 50 tyś. Amerykanów i 1-4  mln Wietnamczyków.

          4. W Afganistanie władze objęli komuniści. Jednak zbuntowali się przeciwko nim mudżahedini, którzy otrzymali wsparcie USA. W 1979 roku armia radziecka wkroczyła do Afganistanu, ale nie była w stanie uporać się z mudżahedinami walczącymi za pomocą partyzantki. Pomimo terroru, jaki ZSRR stosowało wobec ludności cywilnej nie udało się Afganistanu spacyfikować. Zbrodnie komunistów sprowadzały na nich międzynarodową krytykę. Ostatecznie ZSRR wycofało się z Afganistanu zostawiając straszliwie zniszczony kraj.

          ---

          Temat: Konflikt na Bliskim Wschodzie

          1. Bliski Wschód leży na pograniczu Azji i Afryki. Przez wieki kontrolowany był przez Turcję, ale po jej klęsce w I wojnie światowej (Turcja stała się wtedy republiką) tereny te dostały się pod kontrolę Wielkiej Brytanii i Francji. Pierwotnie obiecano Arabom utworzenie ich państwa, ale w 1916 roku Francja i Wielka Brytania podpisały tajną umowę Sykes-Picot i obietnicę tę złamały. Palestyna po wojnie stała się terenem podległym Wielkiej Brytanii.

          2. W XIX wieku powstał ruch narodowy Żydów o nazwie syjonizm. W odpowiedzi na antysemityzm chcieli oni utworzenia własnego państwa w Palestynie i już przed 1914 r. zaczęli się tam osiedlać, spotykając się ze zdecydowanym sprzeciwem Palestyńczyków (miejscowych Arabów). Po II wojnie światowej opinia międzynarodowa wstrząśnięta holocaustem popierała pomysł utworzenia państwa Żydów. W 1947 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło decyzję o utworzeniu państwa żydowskiego w Palestynie, państwa arabskiego na pozostałym terenie oraz  przekształceniu Betlejem i Jerozolimy w obszar pod kontrolą ONZ. W 1948 r. Żydzi ogłosili powstanie Izraela, państwo arabskie nie powstało.

          3. Powstanie Izraela zaogniło konflikt arabsko-żydowski. Arabowie nazywali Żydów nowymi kolonistami, Palestyńczycy twierdzili, że odbiera im się ojczyznę, w której mieszkali od wieków. Żydzi argumentowali, że mają prawo do własnego kraju, a przecież wywodzą się z Palestyny.

          Zaraz po ogłoszeniu powstania Izraela wybuchła wojna arabsko – żydowska (1948-1949). Pozornie przewagę mieli Arabowie, ale byli skonfliktowani, a Izrael otrzymał pomoc od  Wschodu i Zachodu (państwa arabskie postąpiły wbrew decyzji ONZ). Żołnierze izraelscy walczyli o przetrwanie własnego narodu. Ostatecznie Izrael wygrał. Ponad 700 tyś. Palestyńczyków uciekło przed wojną do sąsiednich krajów, gdzie stłoczono ich w obozach uchodźców nie dając normalnie żyć. Palestyńczycy utworzyli Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP), która walcząc z Izraelem stosowała terroryzm.

          4. Z czasem Izrael sprzymierzył się z USA, a państwa arabskie zbliżyły się do ZSRR. W 1967 r. Egipt, Syria, Jordania i Irak przygotowały potężny atak na Izrael. Żydzi uprzedzili atak przeprowadzając nalot na lotniska egipskie. Rozpoczęła się wojna sześciodniowa, w której Izrael rozgromił Arabów.

          Izrael powiększył swoje terytorium o Zachodni Brzeg Jordanu, wzgórza Golan i półwysep Synaj.  

          Zwycięstwo to nie zapewniło spokoju. OWP organizowało dalej zamachy terrorystyczne, z kolei Izrael prowadził bezwzględną politykę wobec arabskich mieszkańców zdobytych terenów.

          ---

          Temat: Chiny i Japonia po II wojnie światowej.

          1. W 1927 roku w Chinach wybuchła wojna pomiędzy rządzącą partią Kuomintang, której wojskami dowodził Czang Kaj-szek, a komunistami z Mao Zedongiem na czele. W obliczu japońskiej agresji nastąpił rozejm, ale wojna rozgorzała na nowo po kapitulacji Japonii. Pomimo przewagi liczebnej Kuomintangu i wsparcia, jakie otrzymał od USA zwyciężyli komuniści, gdyż zostali poparci przez chłopów (którym obiecali ziemię). W 1949 r. ogłoszono utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej , a niedobitki ich przeciwników schroniły się na wyspie Tajwan.

          2. Rozdając ziemię chłopom, komuniści namawiali ich do mordowania dotychczasowych właścicieli ziemskich. Mao Zedong planował początkowo budowę komunizmu na wzór ZSRR, ale doszedł do wniosku, że zacofane i rolnicze Chiny muszą iść własną drogą. Opracowano plan „wielkiego skoku naprzód”, zakładającego gigantyczny wzrost produkcji przemysłowej oraz utworzenie komun ludowych (wspólnot chłopów mających zapewnić wyżywienie całemu państwu).

          Plan był katastrofą. Stal starano się wytapiać w prymitywnych dymarkach, które dawały fatalnej jakości produkty, a złe zarządzanie rolnictwem sprowadziło na Chiny potworny głód, w wyniku którego zmarło 30 milionów ludzi. Mao Zedong przyznał się do błędu i został odsunięty od władzy.

          3. Odsunięty od władzy Mao Zedong miał mnóstwo zwolenników. Utworzyli oni paramilitarną Czerwoną Gwardię. Myśli Mao spisane zostały w „czerwonej książeczce”. Dzięki Czerwonej Gwardii Mao Zedong pokonał przeciwników w partii i wprowadził maoizm, odmianę komunizmu głoszącą, że najważniejszą siłą w kraju są chłopi, a walka musi trwać bez przerwy. W 1966 roku ogłoszono rozpoczęcie rewolucji kulturalnej. Burzono świątynie i zabytki, palono książki, wdzierano się ludziom do domów i niszczono ich „burżuazyjny” dobytek. Torturowano i mordowano urzędników, nauczycieli i intelektualistów. Pozamykane były urzędy szpitale i szkoły, a władzę zdobywali prymitywni rewolucjoniści z Czerwonej Gwardii. W końcu wojsko przywróciło porządek pod pełną kontrolą Zedonga, który stał się obiektem kultu jednostki.

          4. Większość Japonii po jej kapitulacji została zajęta przez Amerykanów, a wojskami okupacyjnymi dowodził generał Douglas MacArthur. Zachował on cesarza przy władzy, ale zażądał zrzeczenia się przez niego boskości. Wprowadził demokratyczną konstytucję dającą prawa kobietom i wprowadzającą zakaz utrzymywania wojska. Doprowadził też do znaczącego wsparcia gospodarczego Japonii ze strony USA.

          Okupacja zakończyła się w 1952 r., ale Amerykanie zobowiązali się do obrony Japonii i otrzymali prawo do stacjonowania na jej terytorium.

          Japończycy dzięki swojej pracowitości i oszczędności, a także dzięki wsparciu USA szybko stali się gospodarczą potęgą. W dodatku nie ponosili kosztów rozwoju i utrzymania armii. Powstał japoński cud gospodarczy – ich produkty „zalały” świat.

          ---

          Temat: Podziemie niepodległościowe.

          1. W obliczu klęski akcji „Burza” i powstania warszawskiego, a później masowych aresztowań żołnierzy AK dokonywanych przez NKWD, generał Leopold Okulicki wydał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej (styczeń 1945).

          2. Podporządkowany Stalinowi PKWN dał Rosjanom prawo do sądzenia Polaków oskarżonych o przestępstwa wobec Armii Czerwonej. NKWD całkowicie bezkarnie aresztowało i mordowało ludzi podejrzewanych o pomaganie AK. W lipcu 1945 roku przeprowadziło obławę augustowską, w wyniku której słuch przepadł o kilkuset aresztowanych mieszkańcach tamtejszych wsi.

          Podstępnie aresztowano kilkunastu polskich przywódców podziemia, w tym generała Okulickiego i Jana Jankowskiego, Delegata Rządu  na Kraj. W czerwcu 1945 roku urządzono im  pokazowy proces w Moskwie – proces szesnastu – wmawiając współpracę z Niemcami i oskarżając o działalność terrorystyczną wobec ZSRR. Stalin udowodnił światu, że może zrobić z Polakami co tylko chce.

          3. Aparat bezpieczeństwa w komunistycznej Polsce nazywano Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) i składały się na niego Milicja Obywatelska (MO), Urząd Bezpieczeństwa (UB) oraz Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW). Śmierć groziła nie tylko osobom należącym do antykomunistycznego podziemia, ale nawet osobom posiadającym bez zezwolenia odbiornik radiowy. Tysiące Polaków spędziło lata w więzieniach, byli poddawani torturom  i nieludzkim przesłuchaniom.

          4. Podziemie niepodległościowe to ruch oporu wobec komunistów należących do niego ludzi nazywamy żołnierzami wyklętymi lub niezłomnymi. Stanowiły je organizacje takie jak Narodowe Siły Zbrojne. Uważali, że walka zaczęta w 1939 roku nie skończyła się. Liczono, że wkrótce wybuchnie wojna Zachodu z ZSRR, a nawet jeśli nie chcieliby dalej walczyć, to i tak zostaną aresztowani przez bezpiekę. Walczyli atakując placówki bezpieki, zabijając  milicjantów, członków PPR, pracowników UB i donosicieli. Bronili się przed obławami.

          W 1947 roku władze ogłosiły amnestię, z której skorzystało większość walczących (stracili nadzieję na wojnę ZSRR z Zachodem).

          5. Trudno ustalić dokładną liczbę obywateli polskich, którzy zginęli podczas okupacji. Jest to ponad 6 mln, w tym około 2,9 mln Żydów. Olbrzymie były tez straty materialne. Marzenie o normalnym życiu pomogło komunistom utrzymać władzę.

          ---

          Temat: Komuniści u władzy

          1. Dzięki poparciu Stalina polski Rząd Tymczasowy kontrolowany przez komunistów został uznany na konferencji Wielkiej Trójki za reprezentujący Polskę. Aby nadać mu pozory legalności postanowiono dodać do niego kilku niekomunistycznych polityków. W możliwość współpracy z komunistami wierzył były premier rządu londyńskiego – Stanisław Mikołajczyk. Przybył do Warszawy i wszedł w skład Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Najważniejsze stanowiska objęli przedstawiciele Polskiej Partii Robotniczej. Jedyną liczącą się partią niekomunistyczną było Polskie Stronnictwo Ludowe kierowane przez Mikołajczyka.

          2. Na konferencji w Poczdamie przywódcy USA, ZSRR i W. Brytanii zadecydowali o przebiegu polskich granic. Wschodnia przebiegać miała według proponowanej przy okazji wojny polsko-bolszewickiej linii Curzona, a zachodnia po nacisku ZSRR została ustalona na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej. Prusy zostały podzielone pomiędzy Polskę a ZSRR.

          Polski rząd domagał się tak przebiegającej granicy zachodniej jako odszkodowania za straty terytorialne, miejsce do osiedlenia repatriantów (osób przesiedlanych) ze Wschodu i terenów historycznie związanych z Polską. Ludność niemiecką postanowiono przesiedlić za Odrę.

          3. Ziemie zyskane w wyniku postanowień poczdamskich nazywano Ziemiami Odzyskanymi. Przed wojną zamieszkiwało je 7 milionów Niemców. Część uciekła przed Armią Czerwoną, resztę wysiedlono (według Niemców – wypędzono) w strasznych warunkach (Polska nie miała środków by przeprowadzić to humanitarnie, a poza tym wciąż pamiętano Niemcom okrucieństwa wojenne i mszczono się za nie).

          Polscy komuniści zmusili większość Ukraińców do przesiedlenia się na teren ZSRR. Mimo tego w płd-wsch. Polsce nadal dochodziło do ataków UPA na polską ludność. Zorganizowano akcję „Wisła”, gdzie brutalnie przesiedlono pozostałe 140 tysięcy Ukraińców, likwidując tym samym zagrożenie ze strony UPA. Stało się to jednak w obliczu krzywdy ludzi obarczonych odpowiedzialnością zbiorową.

          Z utraconych przez Polskę Kresów przybyło na Ziemie Odzyskane ponad 2 miliony Polaków. Z przymusowych robót w Niemczech wróciły kolejne 2 miliony ludzi.

          W wyniku brutalnej polityki komunistów Polska odrodziła się po II wojnie jako państwo w (z grubsza) naturalnych granicach i jednolite etnicznie (tylko 2% mniejszości).

          4. Komuniści przystąpili do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Przeprowadzono reformę rolną polegająca na rozparcelowaniu majątków zabranych wielkim właścicielom ziemskim i przekazaniu ich chłopskim rodzinom. Znacjonalizowano (przejęło je państwo) duże i średnie zakłady przemysłowe, wprowadzono bezpłatną edukację. Te działania zwiększyły poparcie dla nowych władz, ale wciąż by to nie wystarczyło do wygrania wyborów. Przeprowadzono zatem referendum, namawiając ludzi do głosowania 3x TAK (likwidacja senatu, reformy i akceptacja zachodnich granic). PSL zachęcał do głosowania przeciwko likwidacji senatu, za co okrzyknięto  ich zdrajcami. Referendum przeprowadzono w czerwcu 1946 roku i okazało się porażką komunistów, ale w kilka tygodni sfałszowano jego wyniki.

          5. W obliczu wyborów prowadzono nagonkę przeciwko PSL, aresztowano ich działaczy, a bojówki komunistyczne atakowały lokale opozycji. Unieważniano listy wyborcze PSL, a sympatyków tej partii pozbawiano praw wyborczych. Wybory przeprowadzono w styczniu 1947, a jego potężnie sfałszowane wyniki ogłosiły zwycięstwo PPR i zależnych od niej partii (ponad 80% głosów).

           

          ---

          Temat: Stalinizm w Polsce

          1. Wybrany w 1947 roku sejm był zdominowany przez komunistów. Tylko 28 posłów było z PSL. Prezydentem wybrano Bolesława Bieruta, zwolennika stalinowskiego sposobu rządzenia. W lutym 1947 roku uchwalono tzw. Małą konstytucję, która regulowała system polityczny:

          a. najwyższą władzę ustawodawczą sprawował jednoizbowy sejm;

          b. władza wykonawcza należała do prezydenta, Rady Państwa i rządu;

          c. sądownictwo miało być w rękach niezależnych sądów.

          W praktyce władza ustawodawcza i wykonawcza należała do rządu, realną władzę miała Rada Państwa (m. in. prezydent i marszałek sejmu), a sądy były całkowicie podporządkowane komunistom.

          2. Ogłaszając amnestię komuniści pozbyli się zagrożenia ze strony podziemia niepodległościowego, jesienią 1947 roku oskarżono PSL o działanie na rzecz obcego wywiadu. Stanisław Mikołajczyk obawiając się o swoje życie uciekł do Anglii. Pozostałe w kraju struktury PSL zostały opanowane przez komunistów i utworzono Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL), będące przybudówką komunistycznego PPR.

          3. W samym PPR toczyła się walka pomiędzy stronnictwem stalinistów (B. Bierut) a grupą związaną z Władysławem Gomułką, która chciała częściowej niezależności Polski od ZSRR. Gomułkę odsunięto od władzy, a potem uwięziono za „prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie”. W grudniu 1948 roku połączono PPS i PPR w jedną partię – Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). Tym samym w Polsce był system monopartyjny, gdyż inne partie (jak ZSL)były tylko pozorem.

          Lata 1948-1956 to czasy stalinowskie (stalinizm) w Polsce. Stalinizm charakteryzował się:

          - kultem jednostki;

          - totalitarną kontrolą państwa nad każdym aspektem życia;

          - terrorem służb specjalnych.

          4. W 1952 roku sejm uchwalił Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tak brzmiała nowa nazwa Polski (PRL). Poprawki do niej wniósł sam Stalin. Według dokumentu:

          a. Polska była krajem „demokracji ludowej”, gdzie „władza należała do ludu pracującego miast i wsi”;

          b. utrzymała organy państwowe wprowadzone Małą konstytucją, za wyjątkiem urzędu prezydenta;

          c. swobody obywatelskie były uzależnione od wypełniania obowiązków.

          5. Mimo, że ideologia komunistyczna zakładała brak własności prywatnej, to wzorem ZSRR w Polsce rozdano chłopom ziemię w wyniku reformy rolnej. Prywatne sklepy i przedsiębiorstwa zmuszano do likwidacji nakładając ogromne kary, tworząc ogromne domy towarowe i nękaniem firm kontrolami. Sektor prywatny bardzo się skurczył. Chłopów przymuszano do oddania ziemi państwu, a opornych zmuszano do sprzedaży państwu większości plonów i połowy zwierząt po zaniżonej cenie. Powstały Państwowe Gospodarstwa Rolne. Władza decydowała ile i co produkować, było to centralne planowanie. Powstawały plany kilkuletnie, ale zrealizowano jedynie pierwszy – plan trzyletni, związany z odbudową kraju oraz integracją Ziem Odzyskanych z resztą kraju. Ogłoszony w 1950 roku plan sześcioletni przewidywał rozbudowę przemysłu ciężkiego i maszynowego. Zbudowano wiele hut i fabryk, zelektryfikowano kraj, dwa miliony ludzi przeniosło się ze wsi do miast ,a Polska zmieniła się w kraj przemysłowo – rolniczy. To wszystko miało jednak swoją cenę: polska gospodarka była podporządkowana interesom ZSRR, zaniedbano przemysł lekki, budownictwo i rolnictwo (zaczęło brakować mieszkań, artykułów spożywczych i codziennego użytku), sprzedawano węgiel ZSRR w cenie niższej niż koszt wydobycia i importowano niewydajne technologie.

          6. Komunistyczna propaganda odniosła częściowy sukces – wielu Polaków uwierzyło w budowę socjalizmu. Polska znów istniała, a nowy ustrój zapewnił wielu ludziom awans społeczny (głównie dzięki wykształceniu). Ludzie nie mieli dostępu do rzetelnych informacji, a poza tym bali się władzy.

          Po 1948 roku rozpętało się polowanie na „wrogów ludu”, także w partii komunistycznej. Szczuto ludzi na przeciwników komunistów, oskarżając ich o sabotaż, współpracę z wrogimi państwami, a nawet ukrywanie żywności celem zagłodzenia miast. W ten sposób uzasadniano terror wobec ludności. Podejrzanych obserwowano, kilkadziesiąt tysięcy ludzi trafiło do więzień, psychicznie i fizycznie ich torturowano. Niektórych mordowano po sfingowanych procesach.

          W szkołach uczono przywiązania do ideologii komunistycznej, w sztuce dominował socrealizm (obrazy z robotnikami na budowie, przywódcami partii, traktorzystami, itp.). Budowle miały być monumentalne, jak Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. W literaturze i filmie bohaterem był np. robotnik walczący o wykonanie planu.

          ---

          Temat: Od stalinizmu do małej stabilizacji

          1. Komuniści prześladowali Kościół katolicki, ponieważ głosił teorie ideologicznie sprzeczne z marksizmem. Zamiast doceniać walkę klas prowadzącą do zwycięstwa komunizmu, skupiał się na „opium dla mas” – opowieściach przeciwdziałających buntowi biednych przeciwko bogatym. Poza tym Kościół nie aprobował metod stosowanych przez komunistów – kłamstw i prześladowań.

          2. Władze nasiliły propagandę antykościelną, aresztowały opornych, stworzyły ruch księży patriotów (popierających PZPR). Prymas Stefan Wyszyński zawarł z rządem umowę i w zamian za wolności religijne zobowiązał się, że Kościół będzie wzywał wiernych do poszanowania władz, nie będzie się sprzeciwiał kolektywizacji wsi oraz „będzie zwalczał zbrodniczą działalność band podziemia”. Był to kontrowersyjny układ, a komuniści szybko zaczęli go łamać – wycofali religię ze szkół, ingerowali w obsadę stanowisk kościelnych. Na protesty Episkopatu zareagowano prześladowaniami. W 1953 roku UB aresztowało prymasa Wyszyńskiego.  

          3. Rok 1956 przyniósł polityczną odwilż. Z więzienia wypuszczono Władysława Gomułkę, ogłoszono amnestię. Zwykli ludzie mieli dość ubóstwa i zakłamania władz. W czerwcu 1956 roku w Poznaniu doszło do protestów (robotnicy Zakładów im. Stalina żądali wyższych zarobków i niższych norm). Władze się zgodziły, ale zaraz wycofały z tego. Robotnicy ogłosili strajk, zorganizowano ogromną manifestację. Zajęto więzienie, uwolniono więźniów politycznych, a potem zaatakowano siedzibę UB. Przeciwko nim wysłano wojsko i czołgi. W wydarzeniach tych zwanych poznańskim Czerwcem albo powstaniem poznańskim zginęło co najmniej 57 osób.

          4. Komuniści zrozumieli, że aby uniknąć buntu muszą doprowadzić do zmian. Funkcję pierwszego sekretarza KC PZPR powierzono Władysławowi Gomułce. ZSRR nie zaakceptowało tego, uznało zmianę za próbę uniezależnienia się Polski i rozkazało swoim żołnierzom marsz na Warszawę. Ostatecznie Gomułka zdołał przekonać Chruszczowa, że „zachowa przyjaźń z ZSRR i socjalizm w Polsce”. Gomułka wygłosił do Polaków przemowę potępiająca stalinizm, zapowiedział uniezależnienie się od ZSRR. W rzeczywistości był zagorzałym komunistą i zmiany miały być tylko w sposobie rządzenia.

          Przemiany z 1956 roku nazywamy polskim Październikiem albo destalinizacją. Uwolniono prymasa Wyszyńskiego, religia wróciła do szkół, zaprzestano przymuszania chłopów do kolektywizacji, ministrem obrony narodowej został Polak, pozwolono na wydawanie książek o AK, odstąpiono od zasad socrealizmu w Polsce.

          5. Wiele zapowiedzianych zmian było chwilowych. Natomiast rządy Gomułki przyniosły początkowo poprawę sytuacji gospodarczej. Rozwijano przemysł lekki, rosły płace, wzrosła liczba prywatnych zakładów usługowych. Z początkiem lat 60-tych ponownie pogorszyła się sytuacja, głównie na skutek powrotu do centralnego planowania, intensyfikacji rozwoju przemysłu ciężkiego i niesprawiedliwości gospodarki socjalistycznej (niska wydajność, marnotrawstwo).

          Mimo tego, rządy Gomułki (1956-1970) nazywamy okresem małej stabilizacji.

          6. W 1965 roku biskupi polscy skierowali orędzie do biskupów niemieckich zawierające słowa: „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”. Było to bardzo kontrowersyjne, gdyż większość Polaków nie rozumiała za co można Niemców przepraszać. Komuniści rozpętali nagonkę propagandową na Kościół. Mimo tego obchody 1000-lecia chrztu Polski były wielkim sukcesem.

          List biskupów był pierwszym krokiem do pojednania polsko-niemieckiego. W 1970 roku Polska i RFN podpisały układ o uznaniu granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

          ---

          Temat: Od Gomułki do Gierka

          1. W 1968 roku władze zakazały wystawiania sztuki „Dziady” (Adama Mickiewicza) gdyż zawierała antyrosyjskie elementy. Sprzeciwili się temu studenci, za co dwóch z nich zostało usuniętych z uczelni. Gdy ujęli się za nimi koledzy, zostali pobici przez „aktyw robotniczy” wspierany przez ZOMO (Zmechanizowane Oddziały Milicji Obywatelskiej). Kolejne protesty studentów rozbijała milicja, ale uchwalili oni deklaracje „cele opozycji PRL”, zakładającą zniesienie cenzury, reformę gospodarczą i utworzenie wolnych związków zawodowych.

          2. W PZPR drugorzędni działacze marzyli o przejęciu władzy, nazywano ich partyzantami. Rozpętali oni nagonkę antysemicką, a protesty studenckie były im na rękę, gdyż pokazywały słabość władz.

          3. Gdy Izrael wygrał w wojnie z państwami arabskimi wspieranymi przez blok radziecki, ogłoszono „walkę z syjonizmem”, co objawiało się szykanowaniem ludzi pochodzenia żydowskiego. Ponieważ około 37% pracowników bezpieki z czasów stalinowskich było pochodzenia żydowskiego, szykany te trafiły na podatny grunt. Za pozwoleniem władz przeprowadzono czystkę, usuwając z różnych stanowisk (partia, armia, administracja, edukacja) „syjonistów”. Około 15 tysięcy prześladowanych udało się na emigrację do Izraela.

          4. W 1968 roku armia polska wzięła udział w tłumieniu „Praskiej Wiosny”, o co Czesi mają do Polaków ogromny żal.

          5. Pod koniec lat 60-tych nastąpił wielki kryzys. Brakowało towarów w sklepach. Władze podnosiły ceny, ale gdy w grudniu 1970 roku pojawiła się kolejna zapowiedź podwyżek, ludzie się zbuntowali.  Wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, robotnicy wyszli na ulice. Nikt nie wyszedł do nich na negocjacje, zamiast tego użyto siły. Doszło do starcia z milicją. Kolejne zakłady dołączyły do protestujących, wojsko i milicja użyły ostrej amunicji, padli zabici i ranni. Jeden z komunistycznych dygnitarzy (ważny urzędnik) podjął decyzję o zamknięciu Stoczni Gdańskiej, a gdy następnego dnia robotnicy przyszli do pracy, otwarto do nich ogień. Zamieszki trwały w  Gdańsku i Szczecinie, ale też w innych miastach. Chaos wykorzystali przeciwnicy Gomułki odsuwając go od władzy. Nowym pierwszym sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek.

          6. Edward Gierek przyjął służalczą postawę wobec ZSRR, a przyjaźń z tym krajem wpisano do konstytucji. Jednak w gospodarce nastąpiło ożywienie – rosły płace, a zaopatrzenie w sklepach poprawiło się. Zakupiono licencje na Coca-colę, Fiata 126p, zwiększała się liczba samochodów w kraju. Media głosiły propagandę sukcesu. Wszystko to jednak zawdzięczano zaciągniętym za granicą kredytom, które zamierzano spłacić dzięki produkcji. Nie brano pod uwagę fatalnej wydajności socjalistycznej gospodarki. Polska wpadła w pułapkę kredytową – nie było pieniędzy na spłatę odsetek.

          7. Gdy w czerwcu 1976 roku zapowiedziano podwyżki cen żywności, w Ursusie, Radomiu i Płocku wybuchły strajki. Doszło do walk ulicznych. Gierek jednak nie zezwolił na użycie broni. Protestujących nazwano wichrzycielami, usuwano z pracy, sądzono i karano ale rząd odwołał zapowiedziane wcześniej pożyczki.

          Jesienią 1976 roku kilkunastu intelektualistów założyło Komitet Obrony Robotników (KOR), który miał pomagać skazanym robotnikom (zbiórki pieniężne, pomoc prawna, drukowanie ulotek). Władze PRL tolerowały istnienie KOR, gdyż obawiały się, że jego likwidacja spowoduje odcięcie od zachodnich kredytów.

          8. Latem 1976 roku wprowadzono kartki na cukier – każdy Polak mógł kupić 2 kg miesięcznie. Dług państwa był ogromny, groziła katastrofa gospodarcza.

          ---

          Temat: „Solidarność”

          1. Gdy zakończył się polski Październik, władze ponownie zaostrzyły cenzurę. Kultura stała się narzędziem ideologii. Za rządów Gomułki i Gierka ludzie mieli trochę więcej swobody niż wcześniej, ale nadal państwo decydowało o repertuarze radia, telewizji, kin i teatrów. Za nieprawomyślne uznawano dzieła sprzeczne z ideologią komunistyczną i blokowano ich wydawanie. Autorzy mogli pisać tak, jak sobie tego życzyły władze, nie poruszać zakazanych tematów albo publikować za granicą, często pod pseudonimem.

          Wybitnymi postaciami polskiej kultury w PRL byli:

          - poeci – Zbigniew Herbert, Wisława Szymborska (późniejsza noblistka);

          - pisarze – Sławomir Mrożek, Tadeusz Konwicki;

          - reżyser Andrzej Wajda.

          Na emigracji tworzyli: poeta Czesław Miłosz (noblista) i pisarz Gustaw Herling-Grudziński.

          2. KOR przekształcił się w 1977 roku w Komitet Samoobrony Społecznej KOR (KSS KOR). Jego członkowie w sposób jawny przeciwstawiali się władzy, zachęcając do oporu:

          - pomagali prześladowanym politycznie i informowali Zachód o takich sytuacjach;

          - wydawali bibułę, czyli nielegalne czasopisma, stworzyli wydawnictwo podziemne Niezależną Oficynę Wydawniczą NOWA;

          - współtworzyli niezależne od władz organizacje.

          3. 16.X 1978 roku papieżem został wybrany Karol Wojtyła, który przyjął imię Jan Paweł II. Polski Kościół zyskał potężnego obrońcę, a gdy w 1979 roku papież przyjechał na pielgrzymkę do Polski, na spotkania z nim przybyły tłumy Polaków.

          4. Pod koniec lat 70-tych Polacy pragnęli zmian. Wybór Polaka na papieża dał im wiarę w lepsze jutro, a trudy życia codziennego skłaniały do buntu. W sklepach brakowało towarów, a władza robiła propagandę sukcesu. Tymczasem pojawiły się organizacje opozycyjne i ludzie będący kandydatami na przywódców protestów. Przełomem okazały się zapowiedzi podwyżek cen mięsa i wędlin. Najpierw pojawiły się strajki w Lublinie, a w sierpniu 1980 roku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina zastrajkowali robotnicy przeciwko zwolnieniu Anny Walentynowicz. Żądano przywrócenia do pracy jej i Lecha Wałęsy. Wałęsa został przywódcą strajku, a do stoczniowców dołączyli inni. Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), a przez kraj przetoczyła się fala strajków. MKS ogłosił 21 postulatów, głównie dotyczyły one powstania wolnych związków zawodowych, prawa do strajku oraz wolności słowa. W odróżnieniu od protestów z 1970 roku robotnicy nie wychodzili na miasto, lecz okupowali swoje zakłady, ich działania były skoordynowane, mieli wsparcie studentów i inteligencji oraz KSS KOR.

          5. Zdając sobie sprawę z tego, że tak wielkiego protestu nie uda się stłumić siłą, władze zgodziły się na spełnienie postulatów, zawarły porozumienia sierpniowe, kończąc 31 sierpnia 1980 roku  strajki.

          6. Powstał Niezależny Samorządny Związek zawodowy „Solidarność”. Był on legalną opozycją wobec władz PRL. Zbrojną interwencję w Polsce rozważał ZSRR, ale polskim komunistom udało się przekonać Breżniewa, że to wywołałoby zbrojne powstanie wszystkich Polaków. Chcieli on sami uporać się z opozycją. Minister obrony narodowej – Wojciech Jaruzelski już w sierpniu 1980 roku rozpoczął przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego.

          Tymczasem braki towarów w sklepach były tak dotkliwe, że wprowadzono kartki na mięso, mleko w proszku, mąkę, ryż, masło i proszek do prania.

          ---

          Temat: Stan wojenny

          1. O północy 13 grudnia 1981 roku na ulice miast wyjechały czołgi i transportery opancerzone. Aresztowano około 5 tysięcy działaczy Solidarności, w tym Lecha Wałęsę. Drugie tyle aresztowano w następnych dniach. Ludzi tych internowano w specjalnie przygotowanych ośrodkach. Rozpoczął się stan wojenny.

          2. Decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego podjął generał Wojciech Jaruzelski, choć było to niezgodne z konstytucją PRL. Był to praktycznie wojskowy zamach stanu, a przemówienie do narodu wygłoszone rankiem wyjaśniało, że powodem zaistniałej sytuacji była „chęć uniknięcia ogólnonarodowej katastrofy”, którą spowodować miały niepokoje społeczne i strajki. W czasie stanu wojennego:

          - zawieszono działalność Solidarności;

          - zakazano strajków i manifestacji;

          - zakazano drukowania i rozpowszechniania jakichkolwiek pism bez zgody władz;

          - wprowadzono godzinę milicyjną (22-6);

          - wprowadzono cenzurę listów;

          - zmilitaryzowano wiele fabryk i instytucji (w tym telewizję).

          3. Już 13 grudnia rozpoczęły się pierwsze strajki, jednak było ich o wiele mniej niż wcześniej. Siłą tłumiło je ZOMO, wspierane przez czołgi. Bito brutalnie robotników, w kopalni „Wujek” doszło do tragedii, zginęło 9 górników. Manifestacje w miastach tłumiono siłą, strzelano do ludzi.

          4. „Solidarność” zeszła do podziemia, przyjęła taktykę „długiego marszu” czyli pokojowej walki, która zmusi władze do ugody:

          - prowadzono nielegalną działalność wydawniczą;

          - organizowano wielotysięczne manifestacje pokojowe (zwykle brutalnie tłumione przez ZOMO);

          - noszenie oporników wpiętych w ubranie (symbol oporu) oraz palenie świeczek w oknach;

          - nadawanie audycji podziemnego Radia „Solidarność”.

          Poza „Solidarnością” ludzie protestowali też inaczej. Występowali z PZPR, aktorzy bojkotowali państwowe media, a Kościół wspierał opozycjonistów.

          Nie wszyscy walczyli - większość społeczeństwa zajmowała się własnymi sprawami, pewna grupa popierała natomiast władze.

          5. Nie znamy dokładnej liczby ofiar stanu wojennego. Poza zabitymi i rannymi prześladowano opozycjonistów poprzez kary więzienia i zwolnienia z pracy. Z czasem łagodzono represje, zwolniono nawet prawie wszystkich internowanych, a papieżowi zezwolono na pielgrzymkę do Polski  w czerwcu 1983 roku. Ostatecznie 22 lipca 1983 roku zniesiono stan wojenny, ale prześladowania opozycji nie ustały. W 1984 porwany i zamordowany został kapelan „Solidarności” ksiądz Jerzy Popiełuszko.

          6. Generał Jaruzelski bronił decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego gdyż twierdził, że uchroniła Polskę od interwencji ZSRR i była „mniejszym złem”. Opozycja demokratyczna nie wierzyła w to twierdząc, że ZSRR nie miało możliwości zbrojnej interwencji w Polsce w 1981 roku. Stan wojenny niewątpliwie zasługuje na potępienie.

          ---

          Temat: Upadek PRL

          1. W 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w uznaniu walki, jaką „Solidarność” prowadziła o wolność i prawa człowieka w Polsce. W 1985 roku przywódcą ZSRR został Michaił Gorbaczow, który zapoczątkował reformy wewnętrzne, aby zatrzymać upadek radzieckiej gospodarki. Skupiając się na własnym kraju, Gorbaczow pozostawił kraje satelickie własnemu losowi.

          Sytuacja gospodarcza PRL też była dramatyczna, a podwyżki cen nie pomagały, lecz prowadziły do kolejnych strajków w 1988 roku. Ponownie brutalnie je pacyfikowało ZOMO, ale niedługo potem wybuchły kolejne strajki i władza mogła albo wprowadzić stan wyjątkowy, albo porozumieć się z opozycją. Jaruzelski wybrał tę drugą opcję, a Wałęsa przekonał protestujących do zakończenia strajków aby zasiąść do rozmów z komunistami.

          2. Spotkanie władz PRL z opozycją nazywamy rozmowami okrągłego stołu (nazwa nawiązuje do legend o królu Arturze) i miały one miejsce w 1989 roku. Stronę rządową reprezentował m. in. Czesław Kiszczak, Leszek Miller, Aleksander Kwaśniewski. Opozycję reprezentowali m. in. Zbigniew Bujak (jeden z przywódców „Solidarności”), Władysław Frasyniuk (jeden z przywódców „Solidarności”), prof. Bronisław Geremek (historyk i doradca opozycji), Jacek Kuroń (współzałożyciel KOR), Tadeusz Mazowiecki (późniejszy premier), Adam Michnik (członek KOR).

          Część opozycji ostro sprzeciwiła się rozmowom z komunistami.

          Kilka miesięcy obradowano, a w grudniu ogłoszono porozumienia okrągłego stołu:

          - zalegalizowanie NSZZ „Solidarność” i zapewnienie opozycji dostępu do mediów;

          - ustanowienie urzędu Prezydenta PRL i zlikwidowanie Rady Państwa;

          - powołanie senatu, do którego miały być w pełni wolne wybory;

          - częściowo wolne wybory do sejmu (35% posłów w wolnych wyborach);

          W efekcie porozumień przed wyborami powstała pierwsza niekontrolowana przez władzę gazeta – „Gazeta Wyborcza” wydawana przez Michnika.

          3. 4 czerwca 1989 roku odbyły się wybory. Opozycja zdobyła 99/100 miejsc w Senacie, i wszystkie możliwe – 161 miejsca w sejmie. Prezydentem Zgromadzenie Narodowe wybrało generała Jaruzelskiego, a premierem został Tadeusz Mazowiecki. Był to pierwszy powojenny niekomunistyczny premier Polski, choć część ministrów była z PZPR.

          Przemiany w Polsce zapoczątkowały upadek komunizmu w Europie, tzw. Jesień Narodów.

          Partie -przybudówki PZPR przeszły na stronę opozycji i pozwoliło to na zyskanie większości w sejmie.

          W grudniu 1989 roku nowelizowano konstytucję PRL z 1952 roku:

          - zmieniono nazwę kraju na Rzeczpospolita Polska a w godle orłu przywrócono koronę;

          - dopuszczono swobodę działania partii politycznych;

          - usunięto zapis o przewodniej roli PZPR i przyjaźni z ZSRR;

          Polska stała się niepodległym państwem, potocznie nazywamy nasz kraj III Rzeczpospolitą.

          ---

          Temat: Rozpad ZSRR

          1. Wyścig zbrojeń, jaki prowadziły od końca II wojny światowej ZSRR i USA pochłaniał gigantyczne sumy pieniędzy. Z czasem Zachód chciał ograniczyć te wydatki, gdyż panujący tam dobrobyt odwracał uwagę ludzi od groźby wojny. Wschód natomiast liczył na rozwój handlu z Zachodem i zmniejszenia swojego zacofania względem bogatych krajów. Dlatego w latach 1969-1979 nastąpił okres odprężenia we wzajemnych relacjach.

          2. Rozmieszczanie rakiet dalekiego zasięgu w państwach europejskich i agresja ZSRR na Afganistan zakończyły czas odprężenie, a prezydent Ronald Reagan nazwał ZSRR „imperium zła” i nakazał prace nad rozmieszeniem obrony antyrakietowej na orbicie okołoziemskiej (nazywano to „gwiezdnymi wojnami”).

          3. ZSRR było krajem słabym gospodarczo. Rządzący byli przeciwni zmianom, a centralne zarządzanie było skrajnie nieefektywne. W państwie żyło wiele narodowości, kraj był zacofany gospodarczo i ekonomicznie. Gigantyczne wydatki na zbrojenia i pomoc dla państw budujących socjalizm rujnowały budżet. Ludzie byli niezadowoleni, wprowadzano kartki na żywność. Kłamliwa propaganda nie wspominała o żadnych trudnościach, a prawa człowieka łamano. Społeczeństwo nie miało zaufania do władz, nie rozumiano powodu prowadzenia wojny z Afganistanem. To wszystko przyczyniło się do upadku ZSRR.

          4. W 1985 roku sekretarzem generalnym KC KPZR został Michaił Gorbaczow. Chciał on przeprowadzić reformy gospodarki, ale zachować ustrój komunistyczny. Konieczne było wprowadzenie nowych ludzi do kierownictwa państwa, poprawienie warunków życia społeczeństwa oraz przeprowadzenie reform społecznych i politycznych.

          Pierestrojka to przebudowa radzieckiego systemu, która miała umożliwić wprowadzenie zmian. Wbrew intencjom Gorbaczowa, rozsadziła ona ustrój ZSRR. Przeprowadzono demokratyzację życia, zachęcono obywateli do własnej inicjatywy – zakładania własnych przedsiębiorstw. Wycofano też wojska z Afganistanu.

          Głasnost – jawność w zarządzaniu państwem. Miała pomóc w rozwoju gospodarczym, a spowodowała, ze społeczeństwo dowiedziało się o wszystkich winach komunizmu i straciło resztę zaufania do władz.

          W 1986 roku nastąpiła katastrofalna awaria w elektrowni atomowej w Czarnobylu, a władze ukrywały to przez dwa dni.

          5. Zmiany w ZSRR spowodowały, że strach przed represjami zmalał. Poszczególne narody zaczęły się głośno domagać niepodległości. Pierwsza była Litwa, która ogłosiła niepodległość w 1990 roku, a gdy ZSRR chciało siłą wymusić posłuszeństwo, spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem ze strony Zachodu i wycofało swoje oddziału z Litwy. Przeciwnicy Gorbaczowa zorganizowali przeciwko niemu bunt (pucz) i choć przegrali, to autorytet władzy ponownie zmalał. Kolejne kraje uzyskały niepodległość – Estonia, Łotwa, Ukraina, Białoruś i inne. Kontrolę nad Moskwą Gorbaczow utracił na rzecz Borysa Jelcyna. W grudniu 1991 roku na Białorusi w Puszczy Białowieskiej spotkali się przywódcy Białorusi, Ukrainy i Rosji i na mocy zawartego porozumienia białowieskiego ogłosili koniec istnienia ZSRR oraz powołanie Wspólnoty Niepodległych Państw. Po rozpadzie ZSRR powstało 15 niepodległych państw, a najważniejszym z nich stała się Federacja Rosyjska – Rosja.

           

          ---

          Temat: Jesień Narodów

          1. Zmiany w ZSRR z czasów Gorbaczowa wpłynęły na inne kraje bloku wschodniego. Na poparcie z Moskwy mogli liczyć zwolennicy reform, a groźba zbrojnej interwencji radzieckiej stawała się mało prawdopodobna. W 1989 roku zmiany w Polsce doprowadziły do upadku komunizmu w naszym kraju. Na Węgrzech usunięto drut kolczasty z granicy z Austrią, co spowodowało upadek żelaznej kurtyny. Gorbaczow oświadczył, że nie będzie się wtrącał w sprawy wewnętrzne innych państw, co oznaczało upadek doktryny Breżniewa.

          2. Przemiany zapoczątkowane w Polsce nazywamy Jesienią Narodów albo Jesienią Ludów, gdyż zaczęły się one jesienią 1989 roku.

          a. rządy komunistyczne na Węgrzech w latach 70-tych i 80-tych były łagodniejsze niż w innych krajach komunistycznych, ale nie istniała tam poważna opozycja. W 1989 roku nastąpiły obrady trójkątnego stołu, w wyniku których w 1990 odbyły się pierwsze wolne wybory.

          b. Bułgaria – pierwsze partie opozycyjne powstały dopiero w 1988 roku. Pod ich naciskiem najpierw zmieniono przywódcę partii, a później po wielkich manifestacjach i rozmowach z opozycją przeprowadzono wybory i choć wygrali w nich komuniści, to prezydentem został przedstawiciel opozycji, a w kraju przeprowadzono demokratyczne reformy.

          c. Czechosłowacja – opozycję stanowiła grupa osób, które podpisały Kartę 77, dokument krytykujący władze za łamanie praw człowieka. W listopadzie 1989 roku na ulice wyszło kilkadziesiąt tysięcy osób, a na czele powstałego Forum Obywatelskiego stanął pisarz Vaclaw Havel. Kolejne strajki i manifestacje zmusiły komunistów do ustąpienie. Prezydentem został Vaclav Havel, a wydarzenia te nazwano aksamitną rewolucją. W 1993 roku kraj się podzielił na Czechy i Słowację.

          d. Rumunia - krajem rządził od dawna dyktator Nicolae Ceausescu. Brutalnie zwalczano opór. Gdy zorganizował w Bukareszcie pokazowy wiec poparcia dla niego, manifestacja przerodziła się w antyrządową demonstrację. Użycie wojska nie pomogło, doszło do zamachu stanu – wojsko wróciło do koszar, a władze przejął Front Ocalenia Narodowego (komuniści), który wydał rozkaz rozstrzelania dyktatora i jego żony. Jeszcze przez kilka lat rządzili krajem komuniści.

          3. NRD było państwem policyjnym, na granicy z RFN strzelano do ludzi próbujących ją przekroczyć. W 1989 roku narastał opór społeczeństwa, pojawiały się manifestacje niezadowolenia i partie opozycyjne. W listopadzie 1990 roku ludzie zniszczyli mur berliński, symbol podziału Niemiec. W wolnych wyborach w NRD komuniści ponieśli klęskę, a wygrały partie chcące połączenia Niemiec. Projekt opracował kanclerz RFN – Helmut Kohl. We wrześniu 1990 roku w Moskwie odbyła się konferencja dwa plus cztery (NRD i RFN oraz mocarstwa – ZSRR, USA, Wielka Brytania i Francja), gdzie podpisano dokument o zjednoczeniu Niemiec, określający granice nowego państwa (uznano granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej).

          W październiku 1990 roku Niemcy zjednoczyły się.

          4. Po upadku komunizmu w większości państw kontrolowanych wcześniej przez ZSRR istnienie Układu Warszawskiego straciło sens. W 1991 roku został on rozwiązany.