Pierwsze cywilizacje powstały w Mezopotamii, Indiach i Chinach. Wszystkie zaczęły się nad brzegami wielkich rzek.

Mezopotamia to kraina leżąca pomiędzy Tygrysem a Eufratem. Swoją cywilizację stworzyli tam Sumerowie.
Zbudowali kanały nawadniające , wynaleźli pismo - pisali na glinianych tabliczkach rylcami (ok. 3500 r. p.n.e.), koło i szkło. Opracowali stop miedzi i cyny, czyli brąz.

Słowniczek:

Społeczeństwo - grupa ludzi mieszkających w jednym miejscu, podlega jednej władzy, odczuwa wspólnotę i dostrzega swoją odmienność od innych.

Podział pracy - dzięki wydajnemu rolnictwu część ludzi mogła zająć się rzemiosłem.

Państwo - miasto - starożytne państwa obejmujące miasto z okolicami.

Cywilizacja - zaawansowane społeczeństwo z miastami, rolnictwem, rzemiosłem i pismem.

Żyzny Półksiężyc - obszary uprawne od Palestyny do Mezopotamii, istniało tam wiele cywilizacji.

System irygacyjny - system kanałów nawadniających

Zikkurat - starożytna świątynia tarasowa na terenie Mezopotamii składająca się z kilku poziomów - tarasów.

 

Egipcjanie wyznawali politeizm czyli wielobóstwo Ich bogowie byli przedstawiani jako ludzie z głową zwierząt. Swoim bóstwom składali ofiary, budowali świątynie - wszystko by pozyskać ich łaskę, a przede wszystkim obfity wylew Nilu.
Najważniejsi Bogowie egipscy:

1. Ra lub Re - bóg słońca.
2. Ozyrys - sędzia umarłych.
3. Tot - bóg mądrości.
4. Anubis - bóg zmarłych i opiekun grobów.
5. Izyda - opiekunka rodzin.
6. Set - bóg pustyni.

Egipcjanie chowali swoich zmarłych na pustyni. Natomiast Faraonowie budowali sobie za życia grobowce - najczęściej w formie piramid. Piramidy miały pokazać wielkość i bogactwo faraona.
Po śmierci władcy, niestety wielu dopuszczało się kradzieży grobowców.

Jak powstawała mumia?
Proces powstania mumii dotyczył: wyjęcia wnętrzności, zaszycia ciała, nabalsamowania ciała olejami oraz zabandażowanie.
Mumię składano do sarkofagu. Biedni Egipcjanie chowali zmarłych bezpośrednio w piasku.

Dusza po śmierci potrzebowała również ciała. W takiej wersji trafiała pod "Sąd Ozyrysa", który ważył ludzkie serce i decydował czy dusza trafi do krainy umarłych czy przestanie istnieć.

 

Biblia:

Stary Testament (opisuje życie narodu wybranego)          

Nowy Testament (opisuje życie Chrystusa i czasy po jego śmierci)

Wg tradycji Żydzi są narodem wybranym. Początek dał im Abraham. Wyprowadził on Izraelitów z Mezopotamii i w Palestynie zbudował państwo - Izrael ze stolicą w Jerozolimi

Najbardziej znanymi władcami Izraela byli Dawid i Salomon.

Religia żydowska
Żydzi wyznają Judaizm - wyznanie monoteistyczne czyli wiara w jednego Boga Jahwe. Na podstawie Judaizmu powstały: chrześcijaństwo i Islam.

Oprócz Starego Testamentu dla Żydów ważny jest Dekalog (10 przykazań zawartych w Biblii) i Tora - pięć pierwszych ksiąg Biblii (najważniejsza część Starego Testamentu).

Symbolami Żydów i dzisiejszego państwa Izrael jest Gwiazda Dawida oraz menora.

 

 

 

Grecja leży na południu półwyspu bałkańskiego, otoczona jest trzema morzami - jońskie, kreteńskie, egejskie. Największą wyspą jest Kreta.

Ze względu na ukształtowanie terenu, w starożytności tworzono miasta-państwa nazywane Polis. Każde greckie Polis miało swojego władcę. Mimo wszystko Grecy czuli wspólnotę z innymi Polis.

Grecy mówili po grecku.
Swoją krainę nazywali Helladą, a siebie samych Hellenami.

Ateny - stolica demokracji "rządy ludów"- czyli systemu, w którym o sprawach Polis decydowali jej mieszkańcy większością głosów.
Demokracja ateńska: zgromadzenie ludowe, rada pięciuset, sąd ludowy.

Perykles - ateński polityk i przywódca Polis. Ukształtował demokrację ateńską.

Ostracyzm - na czym polegał?

Ze względu na przeszłość Aten, jej mieszkańcy raz w roku zbierali się i wybierali spośród siebie człowieka, który miał zagrażać demokracji. Jego nazwisko zapisywano na skorupkach. Ateny na 10 lat musiała opuścić osoba, której nazwisko pojawiło się najczęściej na skorupce. W głosowaniu musiało brać udział co najmniej 6 tys mężczyzn.

Społeczeństwo ateńskie

Tylko mężczyźni byli obywatelami, mogli uczestniczyć w Zgromadzeniu narodowym i być urzędnikami. Mężczyzna był głową rodziny, mógł przyjąć lub nie swoje dziecko.

Bogate Atenki zajmowały się domem, szyły, opiekowały się domem. Kobiety uboższe musiały pracować.

W Grecji wykorzystywano pracę niewolników - byli nauczycielami, lekarzami, służacymi itp.

 

Czym były igrzyska?

Zawodami sportowymi odbywającymi się co 4 lata, w których chętnie uczestniczyli Hellenowie.

 

Czym była olimpiada?

Okres między igrzyskami.

 

 

Według legendy założycielami Rzymu byli bliźniacy, Romulus i Remus.
W 753 roku p.n.e. dorośli bracia założyli miasto na wzgórzu Palatyn. 

Rzym ---> Roma 

Rzymianie ----> Latynowie  posługiwali się łaciną

1.     Królestwo - Romulus był pierwszym królem. Według rzymskiej tradycji po Romulusie miastem władało jeszcze sześciu królów. Ich panowanie trwało do około 509 roku p.n.e.

Po wypędzeniu ostatniego króla Rzym stał się republiką.

2. Republika rzymska- rządzili urzędnicy wybierani na rok przez zgromadzenie obywateli. Najwyższymi urzędnikami byli konsulowie *

*Konsul - najwyższy urzędnik w Rzymie za czasów republiki. Wybierano dwóch konsulów na okres jednego roku.

Inne urzędy w republice: 

·        Senat - główny organ władzy, dawni urzędnicy 

·        Zgromadzenie obywateli rzymskich  

·        Trybun Ludowy - było ich dwóch, bronili interesów najsłabszych i najuboższych. 

 

Po śmierci Juliusza Cezara w Rzymie wybuchła wojna domowa. Z wojny tej zwycięsko wyszedł jego siostrzeniec i następca, Oktawian. Został on pierwszym cesarzem imperium rzymskiego i przyjął tytuł Augusta, czyli „wywyższonego przez bóstwo”. Cesarze rządzili Rzymem kolejnych pięćset lat.

 

3. Cesarstwo Rzymskie – od około 30 r. p.n.e. do 476 r. - na Zachodzie i do 1453 r. na Wschodzie. 
 
W cesarstwie ograniczano władzę urzędników, senatu, Trybuna Ludowego na korzyść jednego człowieka czyli cesarza.

Rzymianie opanowali okolice miasta, a potem prawie cały Półwysep Apeniński zwany Italią.  W połowie III wieku p.n.e. rozpoczęli pierwszą wojnę poza Italią. W następstwie wojen przejęli władzę nad północną Afryką. W ciągu dwóch wieków opanowali niemal wszystkie krainy leżące nad Morzem Śródziemnym.  

Tereny zamorskie Rzymianie nazywali prowincjami. W wyniku podbojów powstało wielkie państwo zwane Imperium Romanum.

Rzym swoje sukcesy zawdzięczał doskonale wyszkolonej i dobrze uzbrojonej armii. Składała się ona z oddziałów, zwanych legionami. 

 

1. Społeczeństwo starożytnego Rzymu dzieliło się na ludzi wolnych i niewolników. Ludźmi wolnymi byli zarówno biedacy jak i mała grupa bogaczy, arystokratów. Bogacze żyli w przepychu, gardząc pracą, którą wykonywali dla nich niewolnicy. Także miejska biedota, proletariusze nie musieli pracować, gdyż dostawali od władz miasta darmowe pożywienie oraz mieli zapewniane rozrywki. Kupcy i rzemieślnicy pracowali, ale mieli też więcej pieniędzy niż proletariusze i żyli na wyższym poziomie.

2. W rzymskich miastach znajdowały się świątynie, termy (obiekty sportowo – rekreacyjne) oraz teatry i amfiteatry. Ludzie mieszkali w kamienicach, często piętrowych. Warsztaty rzemieślników  i sklepy znajdowały się na parterze kamienic, a ulice były brukowane aby unikać błota.

3. Niewolnikami zostawali jeńcy wojenni, ludzie porwani przez piratów, dzieci niewolników oraz dłużnicy, którzy nie potrafili zapłacić swoich długów. Los niewolników był bardzo zły, ale najgorzej mieli ci, którzy pracowali w kopalniach i na roli.

Dobrze wykształceni niewolnicy mieli lepsze życie, gdyż zostawali wychowawcami rzymskich dzieci albo pełnili lżejszą służbę. Niewolnik mógł się wykupić z niewoli, gdy tylko uzbierał odpowiednią kwotę.  Zostawał wtedy wyzwoleńcem – miał wolność osobistą, ale nie miał praw obywatelskich.

Rzymianie oprócz wspaniałych budowli i dróg, z których państwa Europy zach. korzystają do dziś.

Tworzyli również wysoko rozwiniętą literaturę - pisali powieści, poematy, satyry, listy.
 
Literatura pisana była po łacinie - w tym języku porozumiewali się starożytni Rzymianie. 
Język łaciński stał się podstawą innych języków romańskich - hiszpańskiego, włoskiego, portugalskiego. W średniowieczu łacina była językiem uniwersalnym czyli pozwalała się porozumieć różnym narodom. 
 
Prawo rzymskie: częściowo stosowane do dziś, na prawie rzymskie oparto niektóre przepisy prawa polskiego np. Każdy ma prawo do przedstawienia swojego zdania oraz zasada "prawo nie działa wstecz".
 
Budownictwo i architektura:
1. Akwedukt - rzymskie wodociągi.
2. Forum Romanum - rzymski rynek.
3. Bazyliki pełniły rolę sal sądowych.
4. Termy czyli miejsca sportowo - rekreacyjne gdzie Rzymianie odpoczywali, pływali,
ćwiczyli, słuchali poezji.
5. Koloseum czyli amfiteatr Flawiuszów - miejsce walk gladiatorów, walk zwierząt i innych
widowisk.
6. Circus Maximus - arena do wyścigów rydwanów.
7. Panteon - świątynia poświęcona wszystkim bogom rzymskim.
 
Rzymianie wymyślili beton lecz również pierwsi w starożytności standardowe dachy zastępowali kopułami.

Rzymianie stworzyli na wzór grecki  poczet własnych Bogów: Jowisza, Wenus, Marsa, Neptuna itp. 

Rzymianie wyznawali zatem politeizm - wielobóstwo. 

 

Byli jednak bardziej tolerancyjni wobec innych wyznań.

Sytuacja zmieniła się w raz z powstaniem i rozwojem chrześcijaństwa - religii stworzonej przez Jezusa Chrystusa, który wg chrześcijan był synem Boga.

Po śmierci Chrystusa jego uczniowie - Apostołowie - nauczali o słowach Mesjasza w różnych częściach Imperium co nie podobało się Rzymowi. 

Dlatego co jakiś czas prześladowano chrześcijan,  zakazywano im wyznawania własnej wiary. Oskarżono ich nawet o podpalenie Rzymu za czasów panowania Nerona w I w. 

Dlaczego jeszcze prześladowano chrześcijan? 

1.     Nie lubili ich Żydzi, którzy nie uznawali Mesjasza jako syna bożego 

2.     Chrześcijanie odmawiali brania udziału w nabożeństwach rzymskich, nie oddawali czci bogom rzymskim. Kiedy Rzym nawiedzały klęski, choroby – to chrześcijan pomawiano i oskarżano o wszelkie nieszczęścia.

W IV w. cesarz Konstantyn Wielki jako pierwszy przeszedł na chrześcijaństwo i ogłosił państwową tolerancję religijną. 

W 381 r. cesarz Teodozjusz I uznał chrześcijaństwo jako religię państwową i zakazał wyznawania innych bogów. 

 

Sytuacja Wielkiego cesarstwa była coraz trudniejsza. Imperium było ogromne, pełne przekupnych urzędników, coraz słabszej armii, cesarze często nie wiedzieli co się dzieje w ich dalekich prowincjach, a od północy kraj atakowali Germanie – lud północy.

W IV w. cesarz rzymski Konstantyn Wielki postanowił wybudować Nowy Rzym - drugą siedzibę władcy by łatwiej kierować państwem. Wybrano – Bizancjum (dawną grecką kolonię) – miasto przebudowano, unowocześniono, opasano murem obronnym i zmieniono nazwę na Konstantynopol - drugą stolicę Imperium.

W 395 r. inny cesarz Teodozjusz podzielił ostatecznie Imperium na dwie części - wschodnią (Bizancjum z Konstantynopolem) i zachodnią (z Rzymem). Od tej pory państwa już nie zjednoczono.

W 476 r. po latach wojen z Germanami (barbarzyńcy) upadło cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie.  

Swój rozkwit przeżywało natomiast Bizancjum – z jednym z największych cesarzy Justynianem Wielkim:

1.    Stworzył (prawny) Kodeks Justyniana 

2.    Wybudował świątynie Hagia Sophia 

3.    Unowocześnił kraj, podbił niektóre tereny dawnego Rzymu 

4.    Podporządkował sobie chrześcijaństwo. 

 

Bizancjum czerpało z kultury greckiej, rozwijało też swoją własną.

W Cesarstwie Bizantyjskim powstawały przepiękne termy, akwedukty, drogi, ale rozpoczęto również budowę kościołów, bazylik chrześcijańskich.

Język grecki był językiem urzędowym.

W kulturze wschodniej rozwinął się kult Ikon - obrazów przedstawiających Chrystusa i świętych, najczęściej powstałych na drewnianych tablicach na złotym tle. 

 

Prawosławie i Katolicyzm 

Po śmierci Chrystusa jego uczniowie podzielili się między sobą jeśli chodzi o nauczanie o chrześcijaństwie. Te różnice pogłębiały się z biegiem lat, Zachód przyjął inną naukę, Wschód z Bizancjum wyznawał również inne zasady. Kto inny prowadził oba odłamy - papież był na Zachodzie, patriarcha na Wschodzie.

W XI w. ostatecznie doszło do Wielkiej Schizmy Wschodniej gdzie obaj przywódcy religijni nałożyli na siebie klątwę. 

Dlaczego doszło do podziałów?

·         Różnice w przyjmowaniu komunii 

·         Inne podejście do samej nauki Chrystusa 

·         Celibat na zachodzie i brak celibatu na Wschodzie 

·         Rywalizacja o wpływy w Europie. 

 

Na Zachodzie powstał Kościół rzymskokatolicki, na wschodzie Kościół prawosławny. 

 

Utworzenie miasta lub wsi nazywa się lokacją.

Właściciel gruntu, na którym lokowano daną miejscowość, zawiązywał umowę z zasadźcą, zajmującym się jej zakładaniem.

 

Gród a miasto.

Gród – osada obronna wzniesiona w trudnym do zdobycia miejscu .

 

Kto mieszkał w mieście: patrycjusze (najbogatsi), plebejusze (średnia klasa) i plebs (najbiedniejsi).

 

Miasta otaczano murami obronnymi z basztami. W mieście znajdowały się zwykle: rynek, ratusz – siedziba władz miejskich, kościoły i kamienice z drewna i kamienia/cegły.

 

W mieście działały cechy zrzeszające rzemieślników różnych zawodów.

Cechy – określały wielkość produktów, ceny towarów i dbały o jakość wytwarzanych produktów.

Każdy kto chciał zostać mistrzem w danym fachu, podejmował pracę w zakładzie i uczył się – od czeladnika do mistrza. Na koniec czeladnik podchodził do egzaminu sprawdzającego jego umiejętności.

Majstersztyk – praca wykonana perfekcyjnie.

Partacze – osoby, które podejmowały się zawodu, ale nie były zrzeszone w cechu.

 

W mieście istniała Rada Miejska i burmistrz czyli lokalna władza. Do Rady należeli głównie patrycjusze.

Ława miejska – sąd utworzony przez mieszczan.

 

Wieś
Chłopi byli najliczniejszą grupą społeczną w średniowieczu.

Chłopi pracowali na polu pana. Pan pobierał od chłopa czynsz – zapłata w pieniądzach lub w naturze w zamian za dzierżawę ziemi.

Z czasem czynsz zastąpiono pańszczyzną – czyli bezpłatną pracą na polu pana.

 

Dziesięcina – był to podatek odprowadzany na rzecz parafii.

Sołtys – zarządca wsi w imieniu pana.

Średniowieczny uniwersalizm – próba stworzenia jednego, chrześcijańskiego społeczeństwa. Kościół katolicki jednoczył ludzi, czerpał z kultury rzymskiej np. język – łacinę.

 

Duchowni byli jedną z najlepiej wykształconych ludzi. Byli związani z władcami danego państwa jednak podlegali papieżowi.

 

Średniowieczne zakony:

- benedyktyni, cystersi – zajmowali się przepisywaniem ksiąg, prowadzeniem szkół przyklasztornych, utrzymywali się z pracy na roli i hodowli, gromadzili majątki i wtrącali się w politykę;

- franciszkanie, dominikanie – zakon ubogich, świadomie wyrzekli się wygód i bogactw, opiekowali się słabymi, rozdawali biednym zapomogi itp.

 

Zakonnicy podlegali regule zakonnej – zbiór przepisów obowiązujących w danym zgromadzeniu zakonnym, które określają prawa i obowiązki zakonników.

Całością życia zakonu kierował opat.

 

Zakonnicy na co dzień skupiali się na modlitwie, czytaniu Pisma Świętego, prowadzili kuchnię, przyklasztorne ogródki. Zajmowali się również pomocą najuboższym, prowadzili szpitale, karmili ludzi, prowadzili przytułki.

 

Architektura średniowieczna:

1. Romańska – małe okna, wieże pełniły funkcje obronne, łuki miały kształt półkola, grube mury, masywna konstrukcja, materiałem budowlanym był kamień. Początki obowiązywania:  od X do XII w.

2. Gotycki –początki sięgały XII/XIII w. – XV w. Oprócz kościołów w stylu gotyckim powstawały ratusze, miejskie kamienice, sukiennice.

Cechy: wysokie, strzeliste budynki, łuki przyporowe i przypory dzięki czemu ściany budynków były cieńsze, rozeta – okrągłe okna nad wejściem do świątyni, wysokie okna, wysokie wieże i witraże w oknach.

Plemiona słowiańskie: Polanie (pochodzenie Piastów), Wiślanie, Mazowszanie, Pomorzanie, Ślężanie, Lędzianie.

Słowianie – lud, który w V – VIII w. osiedlał się we wschodniej, środkowej i południowej Europie. Przybył z Azji.

Pierwszy, historyczny władca Polski – Mieszko I pochodził z rodu Piastów (był księciem):
- Mieszko stworzył „monarchię patrymonialną” – państwo jest własnością panującego/władcy,
- był poganinem, podobnie jak podbijane plemiona słowiańskie,
- jego państwo kształtem przypominało Polskę dzisiejszą: zdołał podbić Mazowszan, Wiślan i Pomorzan,
- Mieszko stworzył swoją drużynę  - wojów, których utrzymywał władca z danin poddanych.

W 972 r. Polskę zaatakował księże niemiecki Hodon – bitwa pod Cedynią zakończona wygraną Mieszka I. Przed śmiercią Mieszko włączył do kraju Śląsk i całą Małopolskę.

 

Po śmierci Mieszka I w roku 992 r. władzę przejął jego pierwszy syn Bolesław I Chrobry.
 

Misja i śmierć biskupa Wojciecha: 

a. Wojciech był biskupem praskim i przyjacielem cesarza Ottona III 

b. w 997 r. udał się na misję do pogańskich Prusów, podczas której zginął śmiercią męczeńską 

c. Bolesław I Chrobry wykupił ciało Wojciecha i złożył jako relikwie w katedrze gnieźnieńskie 

d. biskup Wojciech został kanonizowany.
 

Zjazd gnieźnieński – spotkanie Ottona III i Bolesława Chrobrego w Gnieźnie w 1000 r.: 

a. Otton III przybył do Gniezna z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha 

b. podczas wizyty Ottona III ustanowiono arcybiskupstwo gnieźnieńskie – podlegały mu nowe biskupstwa: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu 

Podboje Bolesława Chrobrego: 

a. po śmierci Ottona III królem Niemiec został Henryk II - władca nieprzychylny Bolesławowi. 

b. wojny polsko-niemieckie: 

– Bolesław I Chrobry zajął Milsko i Łużyce 

– wojny z Niemcami trwały 16 lat (1002 – 1018 r.) 

– na mocy zawartego w 1018 r. pokoju w Budziszynie Bolesław zatrzymał Milsko i Łużyce 
 

c. wyprawa Bolesława I Chrobrego na Ruś Kijowską – 1018 r. 

– Bolesław I Chrobry pokonał wojska Jarosława Mądrego 

– wojska Bolesława zajęły Kijów 

– Bolesław I Chrobry przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie 

 
5. W 1025 r. Bolesław I Chrobry koronował się w Gnieźnie na króla Polski i w tym samym roku również zmarł. 

 

Panowanie króla Mieszka II (1025 – 1034 r.):
Mieszko II objął tron polski w 1025 r.
- ożenił się z siostrzenicą cesarza Ottona III, Rychezą,
- dążył do umocnienia pozycji Polski.
- Bezprym i Otton (synowie Chrobrego) chcieli władzy - pod pretekstem ich obrony, w 1031 r. Polskę najechała koalicja niemiecko – ruska. Mieszko II ucieka do Czech.
- Władzę w państwie przejął brat Mieszka II, Bezprym. Bezprym odesłał insygnia koronacyjne cesarzowi.
- Po śmierci Bezpryma Mieszko II powrócił do kraju (1032 r.), nie odzyskuje korony a Polska traci swą dotychczasową pozycję.
- Mieszko II umarł w 1034 r.

Kryzys państwa:
Po śmierci Mieszka II w doszło w 1037 r. do buntu możnych i powstania ludowego przeciw możnym i religii chrześcijańskiej,
* od państwa oderwało się Pomorze,
* następca Mieszka II – Kazimierz musiał uciekać z kraju,
* w 1038 r. wybuchło powstanie ludowe – próba powrotu do pogaństwa,
* w roku 1039 r. na Polskę najechały wojska czeskie Brzetysława - główne grody polskie zostały zniszczone, a z Gniezna zostały wywiezione relikwie św. Wojciecha,
* Śląsk został przyłączony do Czech.

Powrót Kazimierza do Polski:
W 1039 r. Kazimierz I Odnowiciel wrócił do Polski - dzięki pomocy cesarza niemieckiego.
- Przyłączył do Polski - Śląsk i Mazowsze, prawdopodobnie przywrócił zwierzchność Polski nad Pomorzem.
- W oparciu o Kraków odbudował administrację kościelną i państwową. Kraków stał się stolicą Polski.
-Książe odbudowywał grody, kościoły i pozycję kraju, który niestety stał się zależny do Niemiec. Kazimierz nie odzyskał korony królewskiej.

Panowanie Bolesława II Śmiałego (Szczodrego) w latach 1058 - 1079:
Syn Kazimierza Odnowiciela
* Dążył do odbudowy dawnej pozycji Polski,
* prowadził agresywną politykę wobec sąsiadów,
* odzyskał Grody Czerwieńskie,
* zaangażował się w konflikt pomiędzy papieżem Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV.
* Bolesław II Śmiały koronował się na króla w 1076 r.
W trakcie wyprawy na Ruś części rycerzy wróciła do rodzin - król ich ukarał - biskup Stanisław rzucił na króla klątwę, przeciwko Bolesławowi wybuchł bunt możnych.
* Król skazał na śmierć biskupa Stanisława,
* egzekucja biskupa Stanisława wywołała kolejny bunt,
* Bolesław II Śmiały został zmuszony do ucieczki z kraju – (1079 r.) na Węgry gdzie zmarł.

Bolesław III Krzywousty:

- po śmierci ojca i wygnaniu Sieciecha (urzędnik Władysława I Hermana) z Polski rozpoczęła się wojnę z bratem Zbigniewem,
- Zbigniew został wygnany i sprzymierzył się z cesarzem Niemiec,
- Henryk V poparł Zbigniewa i wyruszył na wojnę z Polską:
   * bitwa pod Głogowem – obrona miasta w 1109 r. – bitwa podjazdowa.
- Bolesław aby pozbyć się brata, zaprosił go do Polski, schwytał i oślepił. Aby nie dopuścił do buntu możnych, książę pokutował przy grobie św. Wojciecha.

Bolesław prowadził liczne bitwy. W czasie panowania przyłączył do Polski całe Pomorze (1123 r.)

Ustawa Sukcesyjna
Książe Bolesław miał 5 synów. Aby nie dopuścić do bratobójczych walk postanowił każdemu synowi nadać dzielnicę i wybrać spośród nich „seniora”.

1138 r. – wejście w życie „ustawy sukcesyjnej” Bolesława III Krzywoustego, podział Polski na dzielnicę i wprowadzenie „zasady senioratu”:
- ustanowiono zasadę senioratu,
- wyłonienie dzielnicy senioralnej,
- przyznanie synom dzielnicy dziedzicznej.

Synowie Bolesława i ich dzielnice:
1. Władysław II Wygnaniec (najstarszy, senior) otrzymał Śląsk + dzielnicę Senioralną.
2. Mieszko III Stary – Wielkopolska.
3. Bolesław IV Kędzierzawy – Mazowsze.
4. Henryk IV Sandomierski – ziemia sandomierska.

1. Rozbicie dzielnicowe:

   a) Po śmierci Krzywoustego młodsi bracia wygnali z kraju najstarszego brata - seniora czyli Władysława Wygnańca.

   b) Po 1138 r. złamano "zasade senioratu" wybierając na "seniora" najmłdszego syna Krzywoustego czyli Kazimierza Sprawiedliwego.

  c) Rozpoczął się okres dzielenia poszczególnych dzielnic pomiędzy swoich synów - pogłębienie rozbicia dzielnicowego kraju i brak jednej, władzy zwierzchniej seniora.

  d) Tereny utracone na rzecz innych państw:

      - Pomorze Zachodnie i ziemia lubuska zostały włączone do Brandenburgii,

      - Śląsk uzależniał się od Czech.

2. Sprowadzenie Zakonu Krzyżackiego

Powód: Chęć włączenia ziem Prusów do Mazowsza. Zaprzestanie najazdów Prusów na ziemie Konrada Mazowieckiego.

Przebieg: 1226 r. sprowadzenie Krzyżaków na ziemie polskie i przyznanie im ziemi chełmińskiej.

Skutek: Krzyżacy schrystianizowali Prusów, podbili ich ziemie, ale nie przekazali ich księciu Mazowieckiemu tylko zbudowali swoje własne państwo.